3. Postępowanie legislacyjne z projektem ustawy w Sejmie

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej spośród wszystkich rodzajów aktów prawa powszechnie obowiązującego zasadniczą, nadrzędną rolę przyznaje aktom ustawowym (ustawom). To właśnie tego rodzaju akty normatywne regulują za pomocą przepisów prawa większość zasadniczych kwestii z zakresu stosunków społecznych, przede wszystkim prawa i obowiązki obywateli oraz innych podmiotów działających w obrocie prawnym. Z tej perspektywy każda oczekiwana społecznie zmiana obowiązujących unormowań musi uwzględniać ewentualną potrzebę wydania nowych przepisów o mocy prawnej ustawy. Aby tego rodzaju zmiana była uznana za ważną i mogła zostać wprowadzona w życie, konieczne jest dochowanie warunków procedury legislacyjnej, której ramy również wyznacza Konstytucja i która przyznaje w tej procedurze zasadniczą rolę Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej. 

Proces legislacyjny odbywający się w Sejmie jest jednak dość niedostępny z perspektywy zainteresowanego tym procesem obywatela czy organizacji pozarządowej zajmującej się profesjonalnie określoną działalnością pożytku publicznego. Powyższe wynika po pierwsze ze złożoności samej procedury, po drugie z faktu, że podmiotami uprawnionymi do podejmowania określonych działań w ramach tego procesu są co do zasady wyłącznie posłowie na Sejm oraz właściwe organy Sejmu. Bezpośredni dostęp do postępowania legislacyjnego osób i innych podmiotów spoza tego katalogu jest ściśle ograniczony przepisami prawa. Wreszcie należy wskazać, że proces legislacyjny jest uwarunkowany również aktualnie panującymi stosunkami politycznymi w parlamencie, które mają znaczący wpływ na przebieg prac nad poszczególnymi projektami ustaw. 

Nie jest jednak tak, że zainteresowani procesem legislacyjnym obywatele lub ich organizacje nie posiadają żadnej możliwości uzyskania skutecznego wpływu na ostateczną treść wydawanych przepisów. W opartym o przepisy prawa postępowaniu prawodawczym odbywającym się w Sejmie zaangażowane są różne organizacje, w tym samorządowe, a także związki zawodowe i organizacje pracodawców, które na poszczególnych etapach prac legislacyjnych podejmują działania na rzecz wyrażenia opinii o charakterze eksperckim czy stanowisk reprezentatywnych dla interesów danej grupy społecznej. Przede wszystkim może się to odbywać w drodze uzyskiwania informacji publicznych, konsultacji, wysłuchania publicznego, ale także udziału w pracach komisji sejmowych czy w drodze skorzystania z przepisów dotyczących wykonywania działalności lobbingowej. Proces prawodawczy w Sejmie przewiduje możliwość podejmowania wszystkich wyżej wymienionych rodzajów działań. Znajomość szczegółowych reguł organizacji procesu prawodawczego, a także rozeznanie w specyficznych uprawnieniach i obowiązkach poszczególnych podmiotów biorących udział w tym procesie na poszczególnych jego etapach, może zapewnić większą efektywność tego rodzaju zabiegów i realizację w większym stopniu interesów reprezentowanych przez podmioty zainteresowane pracami legislacyjnymi nad danym projektem ustawy. Celem opracowania zawartego w niniejszym rozdziale jest przedstawienie nie tylko szczegółów procedury legislacyjnej związanej z wydaniem ustawy, ale też informacji o charakterze praktycznym, które umożliwią bardziej efektywne korzystanie z możliwości wpływu na ostateczny kształt jej przepisów. Po przedstawieniu informacji wstępnych zostaną omówione – w zakresie odnoszącym się do postępowania ustawodawczego – poszczególne organy Sejmu (w szczególności ich rola i pozycja w tym postępowaniu), problematyka związana z wyznaczeniem czasu trwania postępowania (w tym przypadki, w których zakończenie prac nad projektem ustawy nastąpi bez wydania aktu normatywnego oraz inne, podstawowe zagadnienia prawne związane z tym postępowaniem. Następnie zostaną omówione podstawowe środki oddziaływania na postępowanie ustawodawcze, jakie przysługują obywatelom oraz ich organizacjom. W dalszej części zostanie przedstawiony przebieg samego postępowania ustawodawczego – od wniesienia projektu ustawy do jej uchwalenia oraz dalsze prace legislacyjne nad uchwaloną już ustawą. Na końcu zostaną przedstawione przypadki zastosowania szczególnej procedury postępowania ustawodawczego, które mają zastosowanie do niektórych rodzajów projektów aktów ustaw (takich jak np. pilny projekt ustawy czy projekt ustawy o zmianie Konstytucji).

Na początku warto postawić pytanie o to, w jaki sposób właściwie powstaje ustawa? Jak dochodzi do tego, że dość swobodnie określone początkowe postulaty i koncepcje, czy idee, przybierają ściśle określony (zarówno pod względem formy, jak i treści) kształt przepisów prawnych, a następnie zostają rozpatrzone przez właściwą, pochodzącą z wyboru władzę ustawodawczą, by po ich ostatecznym uchwaleniu (przyjęciu) zostały publicznie ogłoszone i uzyskały moc obowiązującą? W ogólnym zarysie schemat tego procesu został już przedstawiony w rozdziale I niniejszego opracowania.

Samo postępowanie w Sejmie z projektem ustawy jest zorganizowane w sposób cykliczny, sekwencyjny, oparty o współpracę poszczególnych organów Sejmu (przede wszystkim Marszałka Sejmu, komisji sejmowych, a także Sejmu działającego jako cała izba parlamentu, zgromadzenie wszystkich posłów). Co do zasady każda projektowana ustawa przed uchwaleniem podlega naprzemiennie rozpatrzeniu przez cały Sejm oraz przez właściwe komisje sejmowe. Rozpatrzenie projektu przez każde z wymienionych ciał obejmuje możliwość przeprowadzenia debaty nad projektem, zgłaszania poprawek oraz podjęcia rozstrzygnięcia związanego z przekazaniem projektu do dalszych prac lub ich zakończeniem, przy czym poszczególnym etapom prac związanych z rozpatrzeniem projektu ustawy przez Sejm, jako całą izbę, obowiązujące przepisy (zarówno Konstytucji, jak i Regulaminu Sejmu) nadają tradycyjne miano czytań. 

Warto zauważyć jednakże, że choć rozpatrzenie przez Sejm projektu ustawy w drodze czytań jest niepomijalne i rozstrzygające dla treści projektu, to zazwyczaj większość prac legislacyjnych, na które składa się debata nad poszczególnymi zagadnieniami, zgłaszanie i wprowadzanie do tekstu projektu modyfikacji oraz rekomendowanie Sejmowi określonego rozstrzygnięcia, odbywa się między poszczególnymi czytaniami – w trakcie prac nad projektem we właściwych komisjach sejmowych (zwłaszcza między pierwszym a drugim czytaniem projektu, na etapie tzw. szczegółowego rozpatrzenia projektu).

Pierwsze czytanie projektu ustawy może nastąpić zarówno na posiedzeniu komisji sejmowej, jak i na posiedzeniu Sejmu (natomiast drugie oraz trzecie czytanie zawsze odbywa się przed całą izbą parlamentu). O skierowaniu danego projektu do pierwszego czytania na posiedzeniu Sejmu albo komisji przesądza Marszałek Sejmu, jednakże przepisy Regulaminu Sejmu przewidują w tym zakresie pewne ograniczenie. Wynika z nich bowiem zasada przeprowadzenia pierwszego czytania projektu ustawy przed komisją sejmową z wyjątkiem niektórych rodzajów projektów ustaw o szczególnej doniosłości (zwłaszcza dla ustroju państwa), które są kierowane obligatoryjnie do rozpatrzenia w pierwszym czytaniu przez całą izbę parlamentu. Są to projekty ustaw:

1) o zmianie Konstytucji; 

2) budżetowych i podatkowych; 

3) dotyczących wyboru Prezydenta, Sejmu i Senatu oraz organów samorządu terytorialnego; 

4) regulujących ustrój i właściwość władz publicznych;

 5) kodeksów.

1) zwoływanie posiedzeń Sejmu, przewodniczenia jego obradom oraz czuwania nad tokiem i terminowością prac Sejmu i jego organów; 

2) nadawanie biegu inicjatywom ustawodawczym; 

4) prowadzenie spraw z zakresu stosunków Sejmu z Senatem. Marszałek Sejmu swoje zadania wykonuje przy pomocy wicemarszałków Sejmu, którzy mogą go zastępować. Ustalenie liczby wicemarszałków w danej kadencji Sejmu wymaga konsensusu o charakterze politycznym, przy czym regułą jest możliwość wskazania kandydata na wicemarszałka Sejmu przez kluby poselskie o odpowiednio dużej liczbie posłów do nich należących.

Konwent Seniorów jest ciałem o charakterze opiniodawczo-doradczym i jego skład ma na celu możliwie wierną reprezentację układu sił politycznych panujących w Sejmie. Konwent zwołuje oraz przewodniczy jego obradom Marszałek Sejmu. Podstawowym zadaniem Konwentu Seniorów jest zapewnienie współdziałania klubów sejmowych. Z tej przyczyny w skład Konwentu Seniorów wchodzą, poza Marszałkiem Sejmu, wicemarszałkowie Sejmu, przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów oraz przedstawiciele porozumień kół i klubów poselskich o wspólnej reprezentacji, a także przedstawiciele klubów parlamentarnych – jeżeli reprezentują co najmniej 15 posłów oraz przedstawiciele kół parlamentarnych reprezentujących w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu osobną listę wyborczą. W posiedzeniach Konwentu Seniorów, z głosem doradczym, bierze udział Szef Kancelarii Sejmu, a na zaproszenie Marszałka Sejmu – także inne osoby. Zapewnienie współdziałania wszystkich sił znajdujących się w Sejmie polega w szczególności na opiniowaniu przez Konwent Seniorów projektów planów prac Sejmu, projektów porządku dziennego poszczególnych posiedzeń Sejmu i ich terminów, wniosków co do trybu dyskusji nad poszczególnymi punktami porządku dziennego posiedzenia Sejmu, wniosków co do wyboru przez Sejm składu jego organów, zadań i przebiegu pracy Kancelarii Sejmu. Konwent Seniorów może być zwołany zarówno przez Marszałka Sejmu, Prezydium Sejmu, jak i na wniosek klubu reprezentowanego w Konwencie Seniorów oraz grupy 15 posłów. Biorąc pod uwagę powyższe, poza pewnym wpływem na kształtowanie przebiegu debaty i pracy podczas posiedzeń Sejmu, udział Konwentu Seniorów w postępowaniu ustawodawczym jest nieznaczny.

Komisje sejmowe podejmują rozstrzygnięcia w drodze uchwały, której przyjęcie wymaga co do zasady uzyskania większości głosów popierających dane rozstrzygnięcie przy minimalnej obecności posłów (quorum) wynoszącej 1/3 liczby członków komisji (w przypadku komisji połączonych quorum wynosi 1/3 liczby członków każdej z uczestniczących w posiedzeniu komisji).

W sprawach przekazanych komisji do rozpatrzenia przez Sejm, Marszałka Sejmu lub Prezydium Sejmu komisja przedstawia sprawozdanie, przy czym wnioski zawarte w sprawozdaniu komisji referuje wybrany ze składu komisji poseł sprawozdawca na posiedzeniu Sejmu. Zazwyczaj większość prac legislacyjnych nad projektami ustaw, w tym zgłaszanie do nich poprawek, odbywa się właśnie na posiedzeniach komisji sejmowych, dlatego też ta problematyka zostanie omówiona najszerzej.

Za zgodą przewodniczącego komisji na posiedzeniu mogą być dodatkowo obecni pracownicy biur klubów poselskich oraz dziennikarze prasy, radia i telewizji. Niezależnie od powyższego, w pracach komisji sejmowej mogą uczestniczyć również: 

1) na żądanie prezydium komisji – członkowie Rady Ministrów oraz kierownicy naczelnych organów administracji państwowej, a także kierownicy innych urzędów i instytucji państwowych obowiązani do przedstawienia sprawozdań i udzielania informacji; 

2) na zaproszenie prezydium komisji lub jej przewodniczącego – inne osoby niż wymienione w pkt 1 w celu złożenia informacji i wyjaśnień.

Jeżeli stwierdzi się taką potrzebę, do szczegółowego rozpatrzenia projektu komisja sejmowa może powołać podkomisję, która przygotowuje własne sprawozdanie – w celu przedstawienia go komisji, która ją powołała. Powoływana podkomisja musi składać się z co najmniej 5 posłów.

Postępowanie w ramach podkomisji przedstawia się analogicznie, jak ma to miejsce w stosunku do samej komisji sejmowej, z tym że w posiedzeniach podkomisji nie mogą uczestniczyć osoby wykonujące zawodową działalność lobbingową oraz osoby uprawnione do reprezentowania podmiotu wykonującego taką działalność.

Komisja sejmowa, która powołuje podkomisję, samodzielnie określa jej skład oraz zakres działania, jednakże w przypadku powoływania podkomisji stałej – powołanie podkomisji wymaga uzyskania zgody Prezydium Sejmu. Informacja na temat powołanych przez daną komisję sejmową podkomisji, w tym podkomisji stałych, jest udostępniana w Systemie Informacyjnym Sejmu w zakresie informacji dotyczących danej komisji sejmowej.

Funkcję organu komisji sejmowej pełni prezydium komisji, które kolegialnie kieruje jej pracami. Polega to w szczególności na opracowywaniu projektów planów pracy komisji, ustalaniu terminów i porządku dziennego posiedzeń, a także czuwaniu nad przygotowaniem posiedzeń, w tym zapewnianiu członkom komisji otrzymania należycie przygotowanych materiałów oraz wyznaczania sprawozdawców na posiedzenie komisji. Prezydium komisji informuje także Prezydium Sejmu o przebiegu prac tej komisji oraz może zapraszać określone osoby do uczestnictwa w jej pracach. 

Skład prezydium komisji wybierany jest na jej pierwszym posiedzeniu, zwołanym i prowadzonym przez Marszałka Sejmu. Spośród członków komisji dokonuje się wtedy wybór przewodniczącego komisji oraz zastępców przewodniczącego. Podstawowym zadaniem przewodniczącego komisji jest kierowanie obradami tej komisji.

Komisje stałe 

Komisje nadzwyczajne 

Komisje śledcze 

Poza komisjami stałymi oraz komisjami nadzwyczajnymi Regulamin Sejmu wskazuje na możliwość powołania przez Sejm komisji śledczej, o czym mowa już w art. 111 Konstytucji. Zasady działania tej komisji, a także jej skład oraz uprawnienia określone są szczegółowo zarówno w przepisach Regulaminu Sejmu (art. 19a i art. 136a-136i oraz art. 154 ust. 2) oraz przepisach ustawy z dnia 21 stycznia 1999 r. o sejmowej komisji śledczej (Dz. U. z 2016 r. poz. 1024). Przedmiotowa komisja powoływana jest do zbadania określonej sprawy, w którym to celu została wyposażona m.in. w uprawnienia o charakterze śledczym. W art. 136e Regulaminu Sejmu pozbawiono jednak tę komisję uprawnień w zakresie prowadzenia postępowania prawodawczego, a w szczególności prawa inicjatywy ustawodawczej. W związku z powyższym organizacja i działania komisji śledczej pozostają poza zakresem przedmiotowym niniejszego opracowania. 

Choć bezpośredni udział w postępowaniu ustawodawczym zastrzeżony jest dla przedstawicieli władz publicznych, obywatele oraz ich organizacje (np. organizacje pozarządowe, związki zawodowe, organizacje samorządowe) również posiadają określone narzędzia pozwalające na uczestnictwo w tym postępowaniu, a nawet oddziaływanie na jego przebieg i treść uchwalanych przepisów. Podstawowym uprawnieniem, które umożliwia takie uczestnictwo, jest skorzystanie z prawa do informacji na temat przebiegu postępowania ustawodawczego, które mają charakter informacji publicznych. W postępowaniu ustawodawczym istnieje również możliwość, aby w stosunku do danego projektu ustawy obywatele oraz ich organizacje mogli przedstawiać przed organami Sejmu swoje stanowiska i opinie, w tym także w ramach prac nad projektem toczących się przed komisjami sejmowymi i w bezpośrednim kontakcie z posłami na Sejm. Obok tych środków obywatele posiadają także prawo podmiotowe do wniesienia własnej propozycji ustawy – w drodze zastosowania prawa inicjatywy ustawodawczej, a ponadto prawo do wniesienia do Sejmu petycji, w wyniku rozpatrzenia której również może zostać wszczęte postępowanie ustawodawcze.

Prawo obywateli do uzyskania informacji publicznej, w tym w zakresie informacji dotyczących postępowania ustawodawczego, znajduje swoje źródło w art. 61 ust. 1 Konstytucji. Przepis ten przewiduje, że obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne, które obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu. Prawo to może być ograniczone tylko na mocy przepisów ustawowych, ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa. Tryb udzielania takich informacji określają ustawy, a w odniesieniu do Sejmu również – regulamin tej izby parlamentu.

Samo określenie informacji publicznej, do której Konstytucja zapewnia prawo dostępu, przewidują przepisy ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz. U. z 2022 r. poz. 902), która wskazuje, że informacją publiczną jest każda informacja o sprawach publicznych, a w dalszej kolejności doprecyzowuje, że udostępnieniu podlega informacja publiczna w szczególności o polityce wewnętrznej i zagranicznej, w tym o zamierzeniach działań władzy ustawodawczej i wykonawczej oraz o projektowaniu aktów normatywnych, jak również o organach władzy publicznej oraz innych podmiotów wykonujących zadania publiczne. Treścią prawa do informacji publicznej zgodnie z wyżej wymienioną ustawą jest uprawnienie do niezwłocznego uzyskania informacji publicznej, zawierającej aktualną wiedzę o sprawach publicznych, w tym informacji przetworzonej (w zakresie, w jakim jest to szczególnie istotne dla interesu publicznego), a także do wglądu do dokumentów urzędowych oraz dostępu do posiedzeń kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów. Prawo to może być ograniczone tylko w zakresie i na zasadach określonych w przepisach niektórych ustaw oraz ze względu na prywatność osoby fizycznej lub tajemnicę przedsiębiorcy – jednakże w tym przypadku ograniczenie to nie dotyczy informacji o osobach pełniących funkcje publiczne, mających związek z pełnieniem tych funkcji, w tym o warunkach powierzenia i wykonywania funkcji, oraz przypadku, gdy osoba fizyczna lub przedsiębiorca rezygnują z przysługującego im prawa.

Informacja publiczna może być udostępniana powszechnie w Biuletynie Informacji Publicznej, w drodze wyłożenia w miejscach ogólnodostępnych czy przez zainstalowanie w tych miejscach urządzenia umożliwiającego zapoznanie się z tą informacją, a także przez wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów i dostęp do materiałów dokumentujących te posiedzenia oraz na wniosek. Co do zasady uzyskanie dostępu do informacji publicznej jest bezpłatne.

W przypadku Sejmu, sposób oraz zakres uzyskiwania i udostępniania informacji publicznej uregulowany został przede wszystkim w dziale IVa Regulaminu Sejmu (art. 202a-202e), który został do tego aktu dodany w 2006 r., wraz z przepisami dotyczącymi wysłuchania publicznego i uregulowaniem działalności lobbingowej. Zgodnie z art. 199 ust. 3 Regulaminu Sejmu udostępnianie informacji publicznej należy do zadań Kancelarii Sejmu.

Pierwszym i podstawowym źródłem powszechnie dostępnej informacji publicznej o działalności Sejmu, Kancelarii Sejmu oraz przebiegu prac w postepowaniu ustawodawczym jest System Informacyjny Sejmu, za którego pośrednictwem informacja publiczna jest udostępniania w serwisie internetowym na stronie www.sejm.gov.pl. W poszczególnych częściach tego serwisu można znaleźć zarówno aktualne, jak i archiwalne informacje dotyczące poszczególnych posłów, w tym ich zaangażowania w prace komisji sejmowych, miejscu prowadzenia biura poselskiego, czy wypowiedzi, oraz informacje o stanie prac legislacyjnych nad danym wniesionym projektem ustawy, sprawozdania komisji, protokoły i stenogramy z posiedzeń organów Sejmu, a także zarejestrowane transmisje audio-wideo przebiegu tych posiedzeń.

Unormowań zawartych w Regulaminie Sejmu, które wprost odnosiłyby się do kwestii przeprowadzania konsultacji w postępowaniu ustawodawczym, nie jest wiele. Po pierwsze bezpośrednio zostały one wymienione w art. 34 ust. 3 tego regulaminu – w odniesieniu do warunków, jakie powinno spełniać uzasadnienie wnoszonego do Sejmu projektu ustawy. Po drugie na konsultacje wskazano w przepisach dotyczących postępowania przed komisją do spraw Unii Europejskiej (art. 148b ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 1 Regulaminu Sejmu) – jakkolwiek ten przypadek odnosi się do dokumentów Unii Europejskiej podlegających konsultacjom z państwami członkowskimi. Kwestia ta nie dotyczy zatem zasięgania informacji i opinii na temat projektowanych zmian normatywnych u partnerów społecznych, organizacji pozarządowych czy innych środowisk obywatelskich. Ze względu na niejednolite w systemie prawnym stosowanie instytucji konsultacji, w pewnym stopniu można do nich odnosić także unormowania Regulaminu Sejmu, które dotyczą działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa oraz do przeprowadzania wysłuchania publicznego.

Powyższe oznacza również, że konsultacje w Sejmie nie są instytucją otwartą na udział szerokiego grona podmiotów, w tym obywateli. Jakkolwiek można wskazać, że takie założenie nieco porządkuje kwestie związane z ewentualną liczbą opinii przedkładanych do danego projektu ustawy, jednak jednocześnie pozbawia w znacznym stopniu stronę obywatelską i organizacji pozarządowych możliwości wyrażania stanowiska czy przedstawiania opinii o charakterze eksperckim. W praktyce będzie to możliwe, o ile obywatele lub ich organizacje będą działać za pośrednictwem podmiotów wyposażonych w prawo opiniowania projektów aktów normatywnych. Warto również zaznaczyć, że przepisy Regulaminu Sejmu nie wyznaczają ani minimalnego, ani maksymalnego czasu, jaki powinien zostać poświęcony na przeprowadzenie konsultacji. Jest to kwestia pozostawiona do swobodnej oceny przez organy Sejmu. Nadmienić jednakże należy, że z praktycznego punktu widzenia przeznaczenie jedynie kilku dni na przedstawienie ewentualnej opinii przez uprawnione podmioty może uniemożliwiać przeprowadzenie przez nie pełnej i rzetelnej analizy projektowanych rozwiązań prawnych, a nawet uniemożliwić w ogóle zajęcie stanowiska, co mogłoby podawać w wątpliwość należyte dochowanie określonej przepisami prawa procedury ustawodawczej.

Z uwagi na powyższe niezwykle cenna jest możliwość wejścia w bezpośredni kontakt i dyskusję z posłami na Sejm, którzy posiadają liczne uprawnienia w zakresie oddziaływania na kształt przepisów prawnych, jakie przyjmują w toku postępowania ustawodawczego. To posłowie bowiem mogą, czy to w toku prac komisji sejmowych, czy to podczas drugiego czytania projektu ustawy, zgłaszać wnioski i poprawki do jego przepisów (które będą przedmiotem rozpatrzenia odpowiednio przez komisję lub w trakcie trzeciego czytania – przez Sejm, jako tzw. wnioski mniejszości). Posłowie mogą też zadawać pytania i uzyskiwać odpowiedzi w toku debaty nad projektem. Posłowie, działając jako komisja sejmowa, mogą również występować o opinie do innych komisji sejmowych lub wyrażać takie opinie w stosunku do projektów rozpatrywanych przez inne komisje. Ministrowie oraz kierownicy naczelnych organów administracji państwowej, na żądanie prezydium komisji, są obowiązani przedstawiać sprawozdania i udzielać informacji. Posłom przysługuje również prawo inicjatywy ustawodawczej.

Wymienione w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa wysłuchanie publiczne jest instytucją prawną mieszczącą się w zakresie szeroko rozumianych konsultacji w postępowaniu legislacyjnym. Udział w zorganizowanym wysłuchaniu publicznym umożliwia przedstawienie opinii o projekcie ustawy przez, co do zasady, wszystkie podmioty zainteresowane pracami nad tą ustawą. Przeprowadzenie wysłuchania publicznego ma charakter fakultatywny w procedurze ustawodawczej. Może zostać ono przeprowadzone w postępowaniu ustawodawczym przed rozpoczęciem etapu szczegółowego rozpatrzenia projektu przez komisję sejmową (po pierwszym czytaniu projektu ustawy). Tryb przeprowadzenia wysłuchania publicznego w Sejmie, jak również katalog podmiotów w nim uczestniczących oraz ich uprawnienia zostały określone w rozdziale 1a działu II Regulaminu Sejmu (art. 70a-70i). 

2) podmioty, które zgłosiły w trybie przewidzianym w ustawie z dnia 7 lipca 2005 r. o działalności lobbingowej w procesie stanowienia prawa zainteresowanie pracami nad projektem ustawy.

Na podstawie listy zgłoszonych podmiotów przewodniczący komisji ustala kolejność oraz czas ich wystąpień, zachowując jednocześnie prawo wydłużenia tego czasu. Poza prawem zabrania głosu podczas wysłuchania publicznego podmioty, które zgłosiły zainteresowanie pracami nad projektem ustawy, mogą, jeżeli faktycznie biorą udział w wysłuchaniu publicznym – w czasie jego trwania, złożyć do protokołu tekst niewygłoszonego na posiedzeniu wystąpienia. Uprawnienie to przysługuje także tym podmiotom zainteresowanym pracami nad projektem ustawy, które choć nie wzięły udziału w wystąpieniu publicznym, złożyły tekst niewygłoszonego wystąpienia do dnia wysłuchania publicznego.

Z przyczyn lokalowych lub technicznych liczba podmiotów występujących w wysłuchaniu publicznym może zostać ograniczona, jak również wysłuchanie publiczne może zostać odwołane bądź termin i miejsce jego przeprowadzenia mogą zostać zmienione. Wszelkie szczegółowe informacje w powyższym zakresie również udostępniane są w Systemie Informacyjnym Sejmu. Jakkolwiek przeprowadzenie wysłuchania publicznego umożliwia uczestnictwo w pracach legislacyjnych bardzo szerokiego i różnorodnego katalogu podmiotów (niekoniecznie podmiotów wykonujących zawodową działalność lobbingową), zaś zakres opinii, jakie można tą drogą uzyskać, może być niezwykle szeroki, liczba przeprowadzonych wysłuchań publicznych w Sejmie jest niewielka. Z danych udostępnianych w Systemie Informacyjnym Sejmu wynika, że w poszczególnych kadencjach Sejmu ich liczba nie przekroczyła kilkunastu przypadków.

Jednym z konstytucyjnych praw obywatelskich wyznaczanych przepisami Konstytucji jest prawo do złożenia w interesie publicznym, własnym lub innej osoby (za jej zgodą) petycji do organów władzy publicznej. W obowiązującym stanie prawnym zasady składania i rozpatrywania petycji oraz sposób postępowania organów w sprawach dotyczących petycji określają przepisy ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o petycjach (Dz. U. z 2018 r. poz. 870), a w zakresie postępowania ustawodawczego toczącego się przed Sejmem – również przepisy art. 126b-126g Regulaminu Sejmu, zawarte w rozdziale 9a działu II.

Skorzystanie z prawa do złożenia petycji do Sejmu nie jest obwarowane szczególnymi warunkami formalnymi, zaś prostota jego zastosowania rzeczywiście umożliwia szerokiemu kręgowi podmiotów na wyrażenie swojego stanowiska w toku tego postępowania. Stanowi to o atrakcyjności petycji jako metody oddziaływania na przebieg postępowania ustawodawczego.

W petycji wskazuje się dane podmiotu wnoszącego petycję oraz sam przedmiot petycji, tj. postulat, z którym autor petycji zwraca się do organu władzy publicznej, jak również adresata petycji. Petycję składa się w formie pisemnej albo za pomocą środków komunikacji elektronicznej i powinna być ona podpisana przez podmiot wnoszący lub przez osobę reprezentującą ten podmiot. W przypadku wnoszenia petycji w interesie podmiotu trzeciego, w petycji zawiera się również dane tego podmiotu oraz dołącza do niej jego zgodę w tym zakresie. Pominięcie w treści petycji oznaczenia podmiotu wnoszącego wiąże się z pozostawieniem petycji bez rozpatrzenia. W przypadku pozostałych braków natomiast podmiot właściwy do rozpatrzenia petycji wzywa, w terminie 30 dni od dnia jej złożenia, podmiot wnoszący petycję do uzupełnienia lub wyjaśnienia treści petycji w terminie 14 dni z pouczeniem, że petycja, której treść nie zostanie uzupełniona lub wyjaśniona, nie będzie rozpatrzona.

1) wniesieniu przez komisję własnego projektu ustawy (zastosowanie prawa inicjatywy ustawodawczej) lub uchwały; 

2) wniesieniu przez komisję poprawki lub wniosku do projektu ustawy lub uchwały w czasie jego rozpatrywania przez inną komisję sejmową lub w czasie jego drugiego czytania (w tym przypadku komisja wskazuje swego przedstawiciela upoważnionego do wniesienia poprawki lub wniosku); 

3) przedstawieniu przez komisję innej komisji sejmowej opinii w sprawie rozpatrywanego przez nią projektu ustawy lub uchwały; 

4) wystąpieniu przez komisję z wnioskiem o przeprowadzenie kontroli przez Najwyższą Izbę Kontroli, o którym mowa w art. 162a ust. 1; 

5) nieuwzględnieniu przez komisję żądania będącego przedmiotem petycji.

Informacja o sposobie rozpatrzenia petycji przez Komisję do Spraw Petycji wraz z uzasadnieniem jest przekazywana w pierwszej kolejności Marszałkowi Sejmu, który następnie zawiadamia o treści tej informacji podmiot wnoszący petycję.

Niezwykle istotną kwestią dotyczącą rozpatrywania petycji wniesionych do Sejmu jest wyraźne wyłączenie zastosowania do tego rodzaju spraw zasady dyskontynuacji prac Sejmu (parlamentu). Zgodnie z art. 126g Regulaminu Sejmu, w przypadku gdy postępowanie w sprawie petycji nie zostanie zakończone przed upływem kadencji Sejmu, jest ono prowadzone przez Komisję w następnej kadencji Sejmu. Z uwagi na terminy związane z rozpatrywaniem petycji, przesunięcie załatwienia takiej sprawy na kolejną, następującą kadencję Sejmu jest niemożliwe.

W odróżnieniu od postępowania toczącego się przed organami Senatu nad już uchwalonym projektem ustawy, czas trwania procesu prawodawczego zmierzającego do uchwalenia ustawy przez Sejm, z pewnymi wyjątkami, nie jest ściśle określony i może trwać tyle, ile organy Sejmu uznają za stosowne. Jeżeli nie zachodzą szczególne okoliczności o charakterze prawnym, tempo prac legislacyjnych zależy od organizacji kalendarza prac legislacyjnych oraz zaangażowania w te prace poszczególnych uczestników procesu legislacyjnego na każdym etapie. Proces legislacyjny jest tak zorganizowany, aby zapewniał możliwość kompleksowej i wszechstronnej oceny treści proponowanych regulacji, w tym stwierdzenie, czy podjęcie danej inicjatywy ustawodawczej jest adekwatnym działaniem do osiągnięcia zamierzonego celu. Rozwiązania przewidziane sejmową procedurą legislacyjną mają ponadto na celu zapewnienie odpowiednich, demokratycznych warunków do prowadzenia debaty nad różnymi stanowiskami i postulatami, zapewnienie możliwości wyrażenia opinii przez różne środowiska, w tym partnerów społecznych, a także uzyskiwania informacji o charakterze eksperckim. Wszystkie te działania wiążą się z koniecznością zapewnienia odpowiedniego czasu na rzetelne rozpatrzenie danej sprawy. Jednocześnie reguły rządzące pracami ustawodawczymi w Sejmie są sformułowane na tyle elastycznie, aby w razie potrzeby proces ten mógł podlegać kształtowaniu zgodnie z potrzebami wynikającymi z uwarunkowań o charakterze politycznym. Mimo wyżej wymienionego niedookreślenia, Regulamin Sejmu przewiduje różne instrumenty prawne mające wpływ na skrócenie bądź wydłużenie czasu toczącego się postępowania legislacyjnego.

W większości przypadków organy Sejmu zachowują swobodę co do ustalania właściwego terminu na dokonanie określonych czynności w postępowaniu ustawodawczym. Na przykład na etapie wniesienia projektu ustawy do Marszałka Sejmu, jeszcze przed nadaniem projektowi numeru druku, jeżeli dany projekt nie podlegał konsultacjom – standardem jest kierowanie go do konsultacji z określonymi podmiotami. Podobnie, w odniesieniu do projektów innych niż wniesione przez Radę Ministrów albo Prezydenta, jeszcze przed skierowaniem projektu do pierwszego czytania Marszałek Sejmu zarządza sporządzenie przez ekspertów Kancelarii Sejmu opinii w sprawie zgodności wniesionego projektu z prawem Unii Europejskiej. Regulamin Sejmu nie określa w żaden sposób ani minimalnego, ani maksymalnego terminu, choćby o charakterze instrukcyjnym, który wiązałby ten organ Sejmu co do konieczności nadania biegu postępowaniu legislacyjnemu

Osobną grupę stanowią przepisy Regulaminu Sejmu, które przewidują instrukcyjne terminy do zajęcia się określoną sprawą na danym etapie. Na przykład zgodnie z art. 37 ust. 4 Regulaminu Sejmu projekt ustawy, którego druk już został zarządzony przez Marszałka Sejmu, nie powinien zostać skierowany do pierwszego czytania wcześniej niż w 7. dniu od dnia doręczenia posłom tego druku. Podobna sytuacja ma miejsce w stosunku do projektu ustawy kierowanego do drugiego czytania, które zgodnie z art. 44 ust. 3 Regulaminu Sejmu również nie powinno rozpocząć się wcześniej niż 7. dnia – od doręczenia posłom sprawozdania komisji, do których skierowano projekt ustawy po pierwszym czytaniu. Biorąc pod uwagę, że zgodnie z art. 48 Regulaminu Sejmu trzecie czytanie projektu ustawy może się odbyć niezwłocznie po drugim czytaniu (jeżeli w drugim czytaniu projekt nie został skierowany ponownie do pracy w komisjach sejmowych) wydawać by się mogło, że minimalny czas trwania postępowania w Sejmie powinien wynosić 14 dni. Wyżej wymienione terminy mogą jednak zostać skrócone, jeżeli tak postanowi Sejm (a w przypadku terminu rozpoczęcia pierwszego czytania na posiedzeniu komisji – także komisja sejmowa), a dodatkowo na podstawie art. 51 Regulaminu Sejmu możliwe jest przyspieszenie postępowania przez: 

1) przystąpienie do pierwszego czytania niezwłocznie po otrzymaniu przez posłów projektu; 

2) przystąpienie do drugiego czytania niezwłocznie po zakończeniu pierwszego, bez odsyłania projektu do komisji; 

3) przystąpienie do drugiego czytania niezwłocznie po otrzymaniu przez posłów druku sprawozdania komisji.

Dodatkowo termin rozpoczęcia pierwszego czytania może zostać skrócony przez Marszałka Sejmu w stosunku do projektu ustawy uznanego za pilny (tzw. pilnego projektu ustawy).

Pewne ograniczenia w zakresie swobodnego ustalania tempa prac przez organy Sejmu wynikają również z przepisów proceduralnych dotyczących postępowania nad tzw. pilnym projektem ustawy (przyśpieszenie postępowania wynikające ze skrócenia niektórych terminów na dokonanie czynności) oraz nad projektami ustaw o zmianie Konstytucji i projektami tzw. ustaw kodeksowych, tj. wprowadzających lub zmieniających ustawę określaną mianem kodeksu (wydłużenie postępowania wynikające z przepisów działu II rozdziałów 3a i 4 Regulaminu Sejmu). Omówienie postępowania w tych przypadkach zamieszczone jest w dalszej części niniejszego opracowania.

Także w przypadku postępowania z pilnymi projektami ustaw Marszałek Sejmu, nadając bieg projektowi, ustala orientacyjny kalendarz prac w Sejmie nad projektem tego rodzaju – zgodnie z art. 71 ust. 1 Regulaminu Sejmu.

Jakkolwiek czas toczącego się postępowania legislacyjnego w Sejmie nie jest ściśle uregulowany, to aby mogło ono zostać zakończone ostatecznym rozstrzygnięciem (tj. odrzuceniem projektu ustawy albo uchwaleniem ustawy) musi zostać zakończone w ramach danej, bieżącej kadencji Sejmu – tej, podczas której dany projekt został wniesiony do rozpatrzenia. Zgodnie z tzw. zasadą dyskontynuacji prac legislacyjnych Sejmu (parlamentu) Sejm kolejno przypadającej kadencji nie jest związany wynikami prac legislacyjnych, które zostały przerwane w wyniku upływu poprzedniej kadencji. W stosunku do projektów będących przedmiotem tych prac postępowanie zostaje zakończone.

Jakkolwiek zasada dyskontynuacji ma charakter zwyczajowy i nie została wyraźnie wyrażona w przepisach prawnych, jej stosowanie ma stabilną praktykę. W tym kontekście wnioskodawcy danego projektu ustawy powinni mieć na uwadze, aby wnoszony przez nich projekt ustawy nie został złożony zbyt późno przed końcem danej kadencji Sejmu lub by prace legislacyjne nad projektem nie toczyły się w wyjątkowo wolnym tempie. W odmiennym przypadku projektowi będzie groziło, że prace nad nim nie zostaną zakończone żadnym rozstrzygnięciem. Powyższa zasada ma również zastosowanie w przypadku gdy kadencja Sejmu zostanie skrócona. Zasada dyskontynuacji doznaje jednak pewnych, określonych w przepisach ograniczeń. W odniesieniu do przypadków mających znaczenie dla procesu legislacyjnego takie ograniczenia przewiduje przepis: 

 2) art. 126g Regulaminu Sejmu przewidujący kontynuowanie niezakończonego postępowania w sprawie złożonych do Sejmu petycji przez Sejm kolejnej kadencji (rozpatrzenie petycji może polegać między innymi na wniesieniu inicjatywy ustawodawczej przez sejmową Komisję do Spraw Petycji).

Odrzucenie projektu ustawy 

Przepisy określające postępowanie nad projektem ustawy wniesionym do Sejmu są skonstruowane w ten sposób, aby zapewniały możliwość rozpatrzenia danego projektu. Wynikiem rozpatrzenia przez Sejm projektu ustawy w pierwszej kolejności może być uchwalenie jej tekstu, które finalnie następuje w drodze głosowania podczas trzeciego czytania projektu ustawy w Sejmie. 

W innym przypadku Sejm może podjąć rozstrzygnięcie polegające na odrzuceniu projektu ustawy, które również kończy postępowanie w sprawie takiego projektu. Do odrzucenia projektu ustawy może dojść wyłącznie podczas rozpatrywania projektu przez całą izbę Sejmu – na skutek przegłosowania wniosku wyrażającego taki postulat. Podczas prac w komisjach sejmowych takiej możliwości nie ma (komisja może natomiast przedstawić stosowny wniosek w sprawozdaniu z prac tej komisji). 

Odrzucenie projektu ustawy w całości może nastąpić: 

1) w trakcie pierwszego czytania projektu ustawy, jeżeli pierwsze czytanie odbywa się na posiedzeniu Sejmu; 

2) w trakcie drugiego czytania projektu ustawy w wyniku przegłosowania wniosku o odrzucenie projektu ustawy, który: 

b) został wniesiony przez wnioskodawcę projektu, Komisję do Spraw Petycji, grupę co najmniej 15 posłów, przewodniczącego klubu lub koła (poselskiego lub parlamentarnego) lub wiceprzewodniczącego tego klubu lub koła, lub przez Radę Ministrów; 

3) w trakcie trzeciego czytania projektu ustawy w wyniku przegłosowania wniosku o odrzucenie projektu ustawy, który został przedstawiony w dodatkowym sprawozdaniu komisji, do której projekt został ponownie skierowany na skutek zgłoszenia do niego poprawek i wniosków podczas drugiego czytania.

Odrzucenie uchwalonej ustawy 

Niezależnie od powyższego, zakończenie postępowania legislacyjnego dotyczącego uchwalonej już ustawy (a więc już nie projektu), na skutek którego również nie zostanie ona włączona do obowiązującego systemu prawnego, może nastąpić w przypadku, gdy: 

3) Prezydent zwróci uchwaloną ustawę do Sejmu w celu usunięcia stwierdzonych przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności tej ustawy z Konstytucją (art. 122 ust. 4 Konstytucji), jednak nie zostanie ona zakończona uchwaleniem tekstu odpowiednich zmian przepisów – które wymaga współpracy obu izb parlamentu; 

 Wycofanie projektu ustawy 

Brak nadania biegu projektowi ustawy. 

Zwrócenie projektu ustawy Ostatnim rodzajem sytuacji, które wiążą się z brakiem możliwości kontynuowania prac legislacyjnych nad danym projektem ustawy jest sytuacja, w której projektowi w ogóle nie został nadany bieg. Co do zasady uznaje się, że zastosowanie prawa inicjatywy ustawodawczej jest skorelowane z obowiązkiem władzy ustawodawczej do rozpatrzenia danego projektu, co uniemożliwia brak nadania sprawie biegu. Organem Sejmu, do którego zadań należy nadawanie biegu inicjatywom ustawodawczym, jest Marszałek Sejmu, jednak brak jest przepisów, które określałyby termin, w którym nadanie projektowi biegu powinno nastąpić.

Odrębnym przypadkiem, w którym nie dochodzi do nadania biegu projektowi ustawy, jest wskazana w art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 24 czerwca 1999 r. o wykonywaniu inicjatywy ustawodawczej przez obywateli sytuacja, w której Marszałek Sejmu odmawia przyjęcia projektu ustawy wniesionego przez pełnomocnika komitetu inicjatywy ustawodawczej – jeżeli stwierdzi, że treść wnoszonego projektu ustawy lub jego uzasadnienia została zmieniona w stosunku do treści projektu załączonej do wcześniej składanego do Marszałka Sejmu zawiadomienia o utworzeniu tego komitetu. Powyższa odmowa następuje w drodze postanowienia, na które pełnomocnikowi komitetu inicjatywy ustawodawczej przysługuje skarga do Sądu Najwyższego.

Ponadto Marszałek Sejmu wprost odmawia nadania biegu obywatelskiemu projektowi ustawy, w stosunku do którego liczba prawidłowo złożonych podpisów poparcia (po przeprowadzeniu przez Państwową Komisję Wyborczą postępowania sprawdzającego) okaże się niższa niż ustawowo wymagana, tj. niższa od 100  000 głosów wymaganych do zastosowania obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej. Na postanowienie Marszałka Sejmu w tej sprawie pełnomocnikowi komitetu inicjatywy ustawodawczej przysługuje skarga do Sądu Najwyższego.

Obrady Sejmu są ogólnym określeniem odnoszącym się do prac Sejmu podejmowanych na posiedzeniu. W kontekście postępowania ustawodawczego należy mieć w tym zakresie na uwadze te działania, które są podejmowane w trakcie poszczególnych czytań projektu ustawy, tj. przeprowadzanie debaty (dyskusji) nad projektem ustawy lub innym rozstrzygnięciem, zgłaszanie wniosków i poprawek do projektu, zadawanie pytań i udzielanie na nie odpowiedzi, a także głosowanie nad rozstrzygnięciem mające miejsce po zakończeniu debaty. Obradami Sejmu kieruje Marszałek Sejmu albo w jego zastępstwie jeden z wicemarszałków Sejmu. Przepisy Regulaminu Sejmu dotyczące trybu i warunków prowadzenia debaty są dość szczegółowe, gdyż to wokół debaty ogniskuje się znaczna część działalności publicznej posłów w Sejmie i stanowi ona przedmiot licznych sporów w trakcie obrad. Z tej przyczyny czas wystąpień poszczególnych mówców podczas obrad Sejmu jest ściśle ograniczony.

Co do zasady posłowie zabierają głos według kolejności zapisu u sekretarza Sejmu prowadzącego listę mówców. Po wyczerpaniu listy mówców zapisanych do głosu mogą przemawiać jedynie wnioskodawca, przedstawiciel Komisji Ustawodawczej, o którym mowa w art. 85 Regulaminu Sejmu, oraz sprawozdawca, a następnie Marszałek Sejmu zamyka dyskusję.

Dodatkowo posłom przysługuje także prawo zgłoszenia wniosku formalnego, poza porządkiem dziennym posiedzenia lub w związku z dyskusją – za zgodą Marszałka Sejmu, który to wniosek może dotyczyć wyłącznie spraw będących przedmiotem porządku dziennego i przebiegu posiedzenia, które jednak również mają znaczenie dla postępowania ustawodawczego. Zgodnie z art. 184 ust. 3 Regulaminu Sejmu zalicza się do nich wnioski o: 

1) przerwanie, odroczenie lub zamknięcie posiedzenia; 

2) uchwalenie tajności posiedzenia; 

3) zamknięcie listy mówców; 

4) zamknięcie dyskusji; 

5) przejście do porządku dziennego; 

6) odesłanie projektu do komisji; 

7) głosowanie bez dyskusji; 

8) zmianę w sposobie prowadzenia dyskusji; 

9) zmianę w sposobie przeprowadzenia głosowania; 

10) ograniczenie czasu przemówień; 

11) stwierdzenie quorum; 

12) przeliczenie głosów.

Wnioski formalne rozstrzyga Sejm, przy czym wnioski wymienione w pkt 3, 4 i 10–12 w głosowaniu większością obecnych posłów.

Jeżeli zakres materii regulowanej projektem ustawy dotyczy zakresu działania więcej niż jednej komisji sejmowej, projekt ten jest rozpatrywany wspólnie przez właściwe komisje sejmowe na posiedzeniu. Komisje te, na wniosek Prezydiów tych komisji, ustalają wspólnie tok pracy nad danym projektem.

Rozstrzygnięcia komisji sejmowej (jak również podkomisji) podejmowane są w formie uchwały przyjętej w wyniku głosowania (przy czym nie należy tego głosowania utożsamiać z głosowaniem określonym w art. 50 Regulaminu Sejmu, które odbywa się podczas trzeciego czytania projektu ustawy). Przyjęcie uchwały wymaga co do zasady uzyskania zwykłej większości głosów popierających dane rozstrzygnięcie przy minimalnej obecności posłów (quorum) wynoszącej 1/3 liczby członków komisji (w przypadku komisji połączonych quorum wynosi 1/3 liczby członków każdej z uczestniczących w posiedzeniu komisji).

Poprawki wnoszone w stosunku do projektu ustawy w toku procedury ustawodawczej (w trakcie prac w komisjach sejmowych lub w trakcie czytań tego projektu) są to zgłaszane formalnie propozycje zmian tekstu tej ustawy. Mogą one obejmować modyfikację tekstu projektowanej ustawy, polegającą zarówno na usunięciu określonej części projektu ustawy (np. fragmentu lub całego przepisu, lub grupy przepisów), na zastąpieniu dotychczasowej treści projektu nową, jak również na dodaniu określonej treści do dotychczasowego tekstu projektu. Z tego względu poprawka może budzić skojarzenia ze swego rodzaju propozycją nowelizacji projektu ustawy. W taki zresztą sposób poprawkę w postępowaniu ustawodawczym należy formułować, tj. w postaci propozycji zmian odnoszących się do określonych przepisów dotychczasowego tekstu projektu ustawy. Dopiero rozpatrzone i przyjęte poprawki podlegają późniejszemu wprowadzeniu do tego tekstu.

Wniesienie poprawki w postępowaniu ustawodawczym w Sejmie jest działaniem sformalizowanym na gruncie przepisów Konstytucji oraz Regulaminu Sejmu, w szczególności co do podmiotów uprawnionych do wniesienia poprawki, etapu prac legislacyjnych, na którym wniesienie poprawki jest dopuszczalne, a także co do formy i treści samej poprawki.

 Zgodnie z art. 119 ust. 2 Konstytucji prawo wnoszenia poprawek do projektu ustawy w czasie rozpatrywania go przez Sejm przysługuje wnioskodawcy projektu, posłom i Radzie Ministrów. Regulamin Sejmu precyzuje to unormowanie wskazując, że poprawki do projektu ustawy może wnosić: 

1) wnioskodawca projektu – do czasu zakończenia drugiego czytania; 

3) Rada Ministrów – podczas drugiego czytania; 

4) posłowie (kolegialnie), jako: 

a) Komisja do Spraw Petycji albo 

b) grupa co najmniej 15 posłów, albo 

c) w imieniu klubu lub koła poselskiego – przewodniczący albo upoważniony przez niego wiceprzewodniczący tego klubu lub koła – podczas drugiego czytania.

Jak zatem wynika z powyższego wyliczenia, przepisy Regulaminu Sejmu zawężają prawo posłów do swobodnego wnoszenia poprawek na późniejszych etapach prac legislacyjnych (wykluczają możliwość wnoszenia poprawek indywidualnie, we własnym imieniu).

W trzecim czytaniu nowych poprawek już się nie zgłasza – rozpatrzeniu podlegają natomiast ewentualne poprawki zgłoszone w trakcie drugiego czytania.

W Sejmie obowiązuje zasada pisemności wnoszonych poprawek. Oznacza ona, że wszystkie wnoszone poprawki, aby mogły zostać rozpatrzone, powinny zostać sporządzone na piśmie – nawet jeżeli w pierwszej kolejności zostały zgłoszone w formie ustnej. Zasada ta dotyczy zarówno poprawek wnoszonych na posiedzeniu komisji (podkomisji) oraz Sejmu, przy czym na późniejszych etapach prac legislacyjnych podlega ona dodatkowemu zaostrzeniu

Z uwagi na to, że powyższe kwestie nie wynikają wprost z uregulowań czy to Konstytucji, czy to Regulaminu Sejmu, najbardziej właściwe wydaje się oddanie głosu orzecznictwu Trybunału Konstytucyjnego, który w uzasadnieniu do wyroku z dnia 23 lutego 1999 r., sygn. akt K 25/98 wyraził stanowisko, że: 

„1) z konstytucji wynika nakaz dostrzegania i akcentowania odrębności pomiędzy „poprawką” a „inicjatywą ustawodawczą”; 

2) odrębność ta wiąże się przede wszystkim z aspektem treściowym. Inicjatywa ustawodawcza jest samodzielną propozycją legislacyjną, dotyczącą unormowania zagadnień objętych jej przedmiotem, a przedmiotowe ramy inicjatywy zależą w zasadzie od uznania jej autorów. Poprawka jest wtórną propozycją legislacyjną odnoszącą się do tekstu, do którego zostaje zaproponowana, co oznacza, że musi ona też pozostawać w przedmiotowych ramach tego tekstu; 

3) nakaz ten dotyczy wszystkich stadiów postępowania parlamentarnego, tak w Sejmie nad projektem ustawy (czemu dały wyraz orzeczenia K. 18/95, K. 3/98 i K. 24/98), jak i w Senacie nad ustawą uchwaloną przez Sejm (czemu dały wyraz orzeczenia K. 5/93 i K. 25/97)” Trybunał Konstytucyjny uważa też, że dopuszczalność i zakres wnoszenia poprawek zależy – i to w znacznym stopniu – od etapu prac parlamentarnych, na których zostają one wnoszone. W postępowaniu sejmowym szczególnie szeroka możliwość modyfikowania projektu ustawy występuje na etapie prac komisji, pomiędzy pierwszym a drugim czytaniem projektu. Nie ma przeszkód (poza projektami rozpatrywanymi w trybie pilnym oraz projektami, co do których wyłączność inicjatywy ustawodawczej należy do Rady Ministrów), by w sprawozdaniu komisji zaproponowana została nowa wersja projektu, choćby była odległa od kierunków unormowań przyjętych pierwotnie w treści projektu. Etap dokonywania tych modyfikacji jest na tyle wczesny, że co do zasady nie powinno brakować czasu na refleksję, konsultacje. Pewną ochronę pierwotnego zamysłu wnioskodawcy danego projektu stanowi natomiast art. 119 ust. 4 Konstytucji, który umożliwia wnioskodawcy wycofanie projektu do czasu zakończenia drugiego czytania (np. jeżeli rozstrzygnięcia podejmowane przez Sejm wyraźnie zmierzają w kierunku, który nie jest zgodny z jego intencją).

Prawo wnoszenia poprawek w drugim czytaniu jest bardziej ograniczone. Na tym etapie Regulamin Sejmu nie przewiduje możliwości indywidualnego zgłaszania poprawek do projektu. Pewne ograniczenie prawa zgłaszania poprawek do projektu ustawy wynika także z art. 119 ust. 3 Konstytucji, który pozwala Marszałkowi Sejmu odmówić podczas trzeciego czytania poddania pod głosowanie poprawki, która uprzednio nie była przedłożona komisji.

Od poprawki należy odróżnić autopoprawkę wniesioną w stosunku do wcześniej wniesionego projektu ustawy. Jakkolwiek podobnie jak ma to miejsce w stosunku do poprawki, zasadą sporządzania autopoprawki jest opracowanie tekstu zawierającego kolejne zmiany pierwotnego brzmienia projektu (nie zaś tekstu skonsolidowanego, ujednoliconego ze zmianami projektu) – na tym podobieństwa się kończą.

Autopoprawkę do projektu może wnieść tylko jego wnioskodawca, za wyjątkiem wnioskodawcy obywatelskiego projektu ustawy, który jest tej możliwości pozbawiony

Ponadto wniesienie autopoprawki może nastąpić nie później niż do czasu rozpoczęcia pierwszego czytania projektu w Sejmie. Po rozpoczęciu pierwszego czytania projektu ustawy wniesienie autopoprawki nie jest możliwe.

Wnoszona przez wnioskodawcę autopoprawka musi spełniać tożsame wymogi, jakie Regulamin Sejmu stawia w art. 34 wnoszonemu projektowi ustawy – w szczególności odnoszące się do uzasadnienia.

Sam tekst wniesionej prawidłowo autopoprawki jest wprowadzany do tekstu przedłożonego pierwotnie projektu ustawy bez konieczności jej głosowania. Jakkolwiek posłowie otrzymują tekst projektu w wersji skonsolidowanej z wniesioną autopoprawką, ma on charakter wewnętrzny. W Systemie Informacyjnym Sejmu dokument z tekstem autopoprawki udostępniany jest osobno – obok dokumentu z pierwotnym tekstem projektu.

W wyniku prac komisji sejmowej nad projektem ustawy sporządzone zostaje sprawozdanie. Ogólnie rzecz ujmując, sprawozdanie jest dokumentem, w którym wyrażeniu podlegają uchwalone przez komisję rozstrzygnięcie albo inna rekomendacja odnosząca się do projektu ustawy, a także zgłoszone i przyjęte poprawki, a w określonych przypadkach również poprawki, które nie zostały przez komisję przyjęte (tzw. wnioski mniejszości) oraz ewentualne poprawki lub wnioski Komisji Ustawodawczej (jeżeli zostały przez tę komisję podtrzymane mimo braku akceptacji komisji rozpatrującej projekt). Dokument ten podlega przedstawieniu na posiedzeniu Sejmu przez wybranego spośród członków komisji posła sprawozdawcę, którego zadaniem jest w szczególności poinformowanie o proponowanych przez komisję sejmową i przez poszczególnych posłów zmianach w przedłożonym projekcie oraz o nieprzyjętych przez komisję opiniach innych komisji i posłów oraz motywach ich odrzucenia, a także o wnioskach mniejszości. Poseł sprawozdawca nie może w swoim sprawozdaniu przedstawiać innych wniosków niż zamieszczone w sprawozdaniu komisji.

Jeżeli komisja podjęła uchwałę o wspólnym rozpatrzeniu projektów ustaw – w przypadku projektów, które są połączone tematycznie i rozpatrywane w tym samym postępowaniu – sporządzane sprawozdanie również będzie wspólne dla tych projektów.

Spośród wszystkich sprawozdań komisji, które mają znaczenie w postępowaniu ustawodawczym, szczególną uwagę warto skierować na: 

1) sprawozdanie komisji sporządzane po zakończeniu szczegółowego rozpatrzenia projektu;

 2) poprawione sprawozdanie sporządzane w trakcie niezakończonego drugiego czytania projektu, po ponownym skierowaniu projektu do komisji w celu sporządzenia tekstu jednolitego projektu (tj. skonsolidowanego z przyjętymi poprawkami);

3) dodatkowe sprawozdanie sporządzane po zakończeniu drugiego czytania, jeżeli projekt ustawy został skierowany ponownie do komisji ze względu na zgłoszone w drugim czytaniu poprawki i wnioski.

Sprawozdanie komisji 

W sprawozdaniu sporządzanym po zakończeniu szczegółowego rozpatrzenia przez komisję sejmową projektu ustawy określa się stanowisko komisji polegające na: 

1) przyjęciu projektu bez poprawek albo 

2) przyjęciu projektu z określonymi poprawkami – w formie tekstu jednolitego projektu, albo

Jeżeli w sprawozdaniu komisji zawarty został wniosek o odrzucenie projektu ustawy, to do sprawozdania nie dołącza się już innych stanowisk i wniosków zgłaszanych w trakcie posiedzenia komisji. W przypadku gdy Sejm odrzuci wniosek komisji o odrzucenie projektu ustawy, projekt ten zostanie skierowany ponownie do komisji w celu ponownego rozpatrzenia. W pozostałych przypadkach do sprawozdania komisji dołącza się: 

2) wnioski Komisji Ustawodawczej – tj. wnioski lub propozycje poprawek zawarte w stanowisku Komisji Ustawodawczej, które zostały odrzucone przez właściwe komisje rozpatrujące projekt ustawy.

Sprawozdanie komisji podlega rozpatrzeniu w trakcie drugiego czytania projektu ustawy na posiedzeniu Sejmu.

Poprawione sprawozdanie komisji 

Poprawione sprawozdanie sporządzane jest przez właściwą komisję na skutek ponownego skierowania do niej projektu ustawy przez Prezydium Sejmu: 

1) z własnej inicjatywy lub 

2) na skutek akceptacji wniosku właściwej komisji, do której projekt ustawy został wcześniej ponownie skierowany w trybie art. 47 ust. 1 Regulaminu Sejmu.

Komisja sporządza poprawione sprawozdanie w formie tekstu jednolitego projektu (a więc z wprowadzonymi do tego tekstu poprawkami). Powinno być ono sporządzane z uwzględnieniem przeprowadzonej dotychczas debaty, zgłoszonych poprawek i wniosków, wniosków Komisji Ustawodawczej oraz tzw. wniosków mniejszości. Poprawione sprawozdanie staje się przedmiotem rozpatrzenia przez Sejm podczas niejako ponownego, drugiego czytania projektu ustawy (drugie czytanie bis).

Dodatkowe sprawozdanie komisji 

Dodatkowe sprawozdanie komisji jest sporządzane w przypadku, gdy Sejm skieruje dany projekt ustawy ponownie do komisji, która rozpatrywała projekt na wcześniejszym etapie prac legislacyjnych – jeżeli w trakcie drugiego czytania zostały zgłoszone nowe poprawki oraz wnioski do tego projektu.

Właściwe komisje rozpatrują z udziałem wnioskodawców zgłoszone przez nich poprawki i wnioski, przy czym nie dokonują ich wprowadzenia do tekstu projektu ani ich nie modyfikują. W treści dodatkowego sprawozdania komisje jedynie przedstawiają rekomendację – wniosek o przyjęcie bądź odrzucenie zgłoszonych poprawek i wniosków. Dodatkowe sprawozdanie można zatem określić jako stanowisko komisji w sprawie zgłoszonych do projektu ustawy poprawek i wniosków. Jeżeli w trakcie posiedzenia zabraknie obecności wnioskodawcy, który zgłosił daną poprawkę, a także jeżeli zgłoszona poprawka nie została przedstawiona na piśmie bądź nie zawiera określenia wynikającej z niej konsekwencji dla projektowanej ustawy – komisja może tej poprawki nie rozpatrywać. 

Marszałek Sejmu zarządza następnie drukowanie dodatkowego sprawozdania komisji tak, aby mogło zostać ono rozpatrzone przez Sejm podczas trzeciego czytania projektu (po doręczeniu jego tekstu posłom).

Głosowanie jest przede wszystkim jednym ze sposobów wyrażenia woli przez organ o charakterze kolegialnym. W odniesieniu do procesu ustawodawczego podejmowane w drodze głosowania rozstrzygnięcia dotyczą najważniejszych kwestii przesądzających o dalszym postępowaniu z danym projektem ustawy lub z uchwaloną ustawą. Udział w głosowaniu, zarówno na posiedzeniu Sejmu, jak i komisji sejmowej jest jednym z podstawowych obowiązków posła.

Głosowanie w Sejmie przeprowadzane jest po zamknięciu debaty przez Marszałka Sejmu – po oznajmieniu przez niego, że Sejm przystępuje do głosowania. Głosowanie jest jawne i odbywa się albo przez: 

2) głosowanie imienne polegające na użyciu kart do głosowania podpisanych imieniem i nazwiskiem posła – wrzucanych do przygotowanej urny.

Ogólne reguły rządzące porządkiem głosowania na posiedzeniu Sejmu oraz komisji sejmowej wynikają z przepisów Regulaminu Sejmu przewidujących, że: 

1) w pierwszej kolejności głosowane są wnioski o odrzucenie projektu ustawy w całości (jeżeli taki wniosek został wniesiony), 

2) następnie poprawki do poszczególnych artykułów tej ustawy (przy czym w pierwszej kolejności głosuje się poprawki, których przyjęcie lub odrzucenie rozstrzyga o innych poprawkach), 

Jeżeli z powodu sytuacji nadzwyczajnej posiedzenie Sejmu odbywa się za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej, przeprowadzenie głosowania również jest możliwe – poseł bierze w nim udział przez logowanie się w systemie do głosowania.

Konstytucja, przewiduje jednakże wyjątki od powyższej zasady. Przypadkiem takim, w którym rozstrzygnięcie zapada inną niż standardowa liczba głosów, mającym znaczenie dla postępowania ustawodawczego jest na przykład przyjęcie uchwały Sejmu odrzucającej uchwałę Senatu: 

1) o odrzuceniu ustawy, 

2) z zaproponowanymi poprawkami do ustawy – która została wcześniej uchwalona przez Sejm w postępowaniu ustawodawczym.

1) ustawy o zmianie Konstytucji oraz 

Wyniki głosowania ogłasza Marszałek Sejmu. Jeżeli ogłoszone wyniki głosowania budzą uzasadnione wątpliwości, Sejm może dokonać powtórzenia tego głosowania (reasumpcji), przy czym wniosek w tej sprawie może być zgłoszony wyłącznie na tym samym posiedzeniu, na którym odbyło się głosowanie.

1. Wszczęcie postępowania ustawodawczego rozpoczyna się od wniesienia projektu ustawy do Marszałka Sejmu (tzw. wniesienie projektu do laski marszałkowskiej) w wyniku zastosowania przez uprawniony podmiot prawa inicjatywy ustawodawczej. Szczegółowe aspekty dotyczące trybu zastosowania prawa inicjatywy ustawodawczej podmiotów w to prawo wyposażonych oraz warunków, jakie powinien spełniać wnoszony projekt ustawy, zostały już omówione w rozdziale I i II niniejszego opracowania. Mając to na uwadze, przywołać warto w tym zakresie jedynie podstawowe informacje. Prawo do wniesienia projektu ustawy wszczynającego proces ustawodawczy w Sejmie posiada 5 podmiotów: 3) posłowie na Sejm, którzy wykonują to prawo albo: a) jako grupa posłów (co najmniej 15), albo b) jako komisja sejmowa (stała albo nadzwyczajna); 4) Senat – jako cała izba parlamentu; 5) Rada Ministrów – w imieniu Rządu projekt ustawy podpisuje i wnosi Prezes Rady Ministrów; 6) Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej; 7) grupa co najmniej 100  000 obywateli posiadających prawo wybierania – projekt faktycznie wnosi pełnomocnik komitetu inicjatywy ustawodawczej po zebraniu pod projektem wymaganej liczby podpisów. 

2. Marszałek Sejmu jeszcze przed zarządzeniem druku tekstu projektowanej ustawy oraz doręczenia go posłom weryfikuje, czy projekt spełnia wymogi przewidziane ustawami i Regulaminem Sejmu, a następnie Marszałek Sejmu: 

1) może zwrócić projekt wnioskodawcy – jeżeli projekt nie spełnia wymogów art. 34 ust. 2 i 3 Regulaminu Sejmu; 

2) może nie nadać projektowi biegu, jeżeli Komisja Ustawodawcza uchwaliła opinię o niedopuszczalności tego projektu (dotyczy to projektów, które Marszałek Sejmu skierował do zaopiniowania przez tę komisję na skutek wątpliwości co do jego zgodności z prawem, w tym z prawem Unii Europejskiej lub podstawowymi zasadami techniki prawodawczej); 

3) nie nadaje mu biegu - w przypadku obywatelskiego projektu ustawy: 

4) może skierować projekt do konsultacji – przy czym w przypadku projektów poselskich oraz komisyjnych, w stosunku do których konsultacje nie były przeprowadzone (co jest sytuacją typową), skierowanie projektu do konsultacji jest obowiązkowe;

a) w stosunku do którego liczba prawidłowo złożonych podpisów poparcia okaże się niższa niż ustawowo wymagana (tj. 100 000 podpisów), 

b) którego treść została zmieniona w stosunku do projektu dołączonego do wcześniejszego zawiadomienia o utworzeniu komitetu inicjatywy ustawodawczej; konsultacje nie były przeprowadzone (co jest sytuacją typową), skierowanie projektu do konsultacji jest obowiązkowe; 

5) zarządza sporządzenie opinii w sprawie zgodności wniesionego projektu z prawem Unii Europejskiej przez ekspertów Kancelarii Sejmu (w tej roli występuje Biuro Analiz Sejmowych) – z wyjątkiem projektów wnoszonych przez Prezydenta oraz Radę Ministrów. 

3. Marszałek Sejmu, zarządza drukowanie projektu ustawy (projekt otrzymuje numer druku) oraz – w przypadku dokumentów Unii Europejskiej oraz projektów aktów prawnych Unii Europejskiej – kalendarza prac w Sejmie, a także zarządza doręczenie druków posłom. 

4. Projekt ustawy, któremu nadany został bieg, jest kierowany do pierwszego czytania, które może zostać przeprowadzone bądź na posiedzeniu Sejmu (przed całą izbą parlamentu), bądź też na posiedzeniu komisji sejmowej (jednej lub kilku – w zależności od merytorycznego zakresu projektowanej regulacji). Co do zasady do pierwszego czytania na posiedzeniu Sejmu kieruje się projekty ustaw o większej doniosłości (gdy przemawiają za tym ważne względy), przy czym jest to obowiązkowe w stosunku do projektów ustaw: 

1) o zmianie Konstytucji; 

2) budżetowych; 

3) podatkowych; 

4) dotyczących wyboru Prezydenta, Sejmu i Senatu oraz organów samorządu terytorialnego,

 5) regulujących ustrój i właściwość władz publicznych; 

6) kodeksów. 

1. Pierwsze czytanie projektu ustawy obejmuje: 

1) uzasadnienie tego projektu przez wnioskodawcę; 

2) debatę w sprawie ogólnych zasad projektu; 

3) pytania posłów oraz udzielanie odpowiedzi na te pytania przez wnioskodawcę. 

2. W imieniu wnioskodawcy projektu ustawy występuje jego przedstawiciel upoważniony do reprezentowania go w pracach nad projektem. W braku obecności przedstawiciela wnioskodawcy pierwsze czytanie projektu ustawy nie może zostać przeprowadzone.

 3. Pierwsze czytanie powinno odbyć się nie wcześniej niż siódmego dnia od doręczenia posłom druku projektu, chyba że Sejm lub komisja sejmowa, do której skierowano projekt, postanowią inaczej. W szczególnie uzasadnionych przypadkach jest również możliwe, że Sejm skróci postępowanie nad projektami ustaw w ten sposób, że przystąpienie do pierwszego czytania nastąpi niezwłocznie po otrzymaniu przez posłów druku projektu. 

4. Do czasu rozpoczęcia pierwszego czytania projektu ustawy wnioskodawca ma możliwość zgłoszenia do wniesionego projektu autopoprawki, która modyfikuje pierwotnie wniesiony tekst projektu. Tekst tak zgłoszonej autopoprawki nie wymaga odrębnego głosowania i jest rozpatrywany łącznie z pierwotnym tekstem projektu (w ten sposób, jakby od początku był częścią projektu). Po rozpoczęciu pierwszego czytania projektu ustawy wniesienie autopoprawki nie jest możliwe. Prawo do wniesienia autopoprawki nie przysługuje wnioskodawcy obywatelskiego projektu ustawy (art. 36 ust. 1c Regulaminu Sejmu).

Pierwsze czytanie na posiedzeniu Sejmu 

1. Obradami Sejmu kieruje Marszałek Sejmu, a w jego zastępstwie jeden z wicemarszałków Sejmu. 

2. W przypadku pierwszego czytania na posiedzeniu Sejmu istnieje możliwość ograniczenia w trakcie debaty liczby pytań posłów występujących w sprawie projektu. 

3. Zgodnie z art. 39 ust. 2 Regulaminu Sejmu etap pierwszego czytania projektu ustawy na posiedzeniu Sejmu kończy się (po zakończeniu debaty) albo: 

1) odrzuceniem projektu przez Sejm (w drodze głosowania) i zakończeniem w ten sposób postępowania ustawodawczego, albo 

2) skierowaniem projektu do prac we właściwej komisji sejmowej – w celu sporządzenia sprawozdania i przekazania go następnie, wraz z projektem, do rozpatrzenia przez Sejm w ramach drugiego czytania. W przypadku skierowania projektu do dalszych prac w komisji sejmowej, Sejm może wyznaczyć tej komisji termin na przedstawienie przez nią sprawozdania.

1. Przed rozpoczęciem szczegółowego rozpatrzenia projektu przez komisję może zostać przeprowadzone wysłuchanie publiczne. 414 PROCES LEGISLACYJNY UDZIAŁ ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH I PARTNERÓW SPOŁECZNYCH ROZDZIAŁ III POSTĘPOWANIE LEGISLACYJNE Z PROJEKTEM USTAWY W SEJMIE 

2. Do posiedzenia komisji lub wspólnego posiedzenia komisji w sprawie skierowanego do rozpatrzenia projektu ustawy zastosowanie mają ogólne reguły dotyczące przebiegu tych posiedzeń dotyczące: 

1) trybu ustalania toku prac nad rozpatrywanym projektem – przez prezydium komisji albo przez całą komisję;

 2) podjęcia uchwały o wspólnym rozpatrzeniu projektów połączonych tematycznie i rozpatrywanych w tym samym postępowaniu; 

3) przyjmowania lub wysłuchiwania opinii przedstawicieli innych komisji sejmowych oraz obecnych na posiedzeniu upoważnionych osób (w tym posłów niebędących członkami komisji rozpatrującej projekt, osób wykonujących zawodową działalność lobbingową, a także – na zaproszenie prezydium komisji lub jej przewodniczącego – przedstawicieli samorządów i innych osób; 

4) powoływania podkomisji; 

5) podejmowania uchwał. 

3. Prace nad projektem ustawy rozpatrzonym przez komisję sejmową kończą się przyjęciem sprawozdania komisji, w którym komisja przedstawia wniosek o: 

1) przyjęciu projektu bez poprawek albo 

2) przyjęciu projektu z określonymi poprawkami w formie tekstu jednolitego projektu, albo 

 4. Podobnie jak miało to miejsce przy nadaniu biegu projektowi ustawy, Marszałek Sejmu zarządza druk sporządzonego przez komisję sejmową sprawozdania oraz doręczenie go posłom.

1. Drugie czytanie projektu ustawy zawsze odbywa się na posiedzeniu Sejmu i co do zasady obejmuje: 

1) przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy; 

2) przedstawienie Sejmowi poprawionego sprawozdania komisji – w określonych, wynikających z przepisów art. 47 Regulaminu Sejmu przypadkach; 

3) przeprowadzenie debaty oraz zgłaszanie poprawek i wniosków do projektu ustawy, z wyjątkiem przypadku, w którym w treści sprawozdania komisji, o którym mowa w pkt 1, przedstawiono wniosek o odrzucenie projektu ustawy – w takiej sytuacji po przedstawieniu sprawozdania przeprowadza się debatę bez prawa zgłaszania poprawek i wniosków. 

2. Ze względu na przyjętą w Sejmie zasadę pisemności poprawek, poprawki po ich ustnym zgłoszeniu na posiedzeniu przedstawia się następnie Marszałkowi Sejmu na piśmie wraz z informacją o konsekwencjach dla tekstu projektowanej ustawy wynikających z przyjęcia danej poprawki. Podczas drugiego czytania prawo zgłaszania poprawek przysługuje wnioskodawcy projektowanej ustawy, Radzie Ministrów, grupie co najmniej 15 posłów, sejmowej Komisji do Spraw Petycji oraz przewodniczącym (lub wiceprzewodniczącym) klubu lub koła poselskiego. Te same podmioty są upoważnione w trakcie drugiego czytania do złożenia wniosku o odrzucenie projektu ustawy, którego przyjęcie przez Sejm powoduje zakończenie prac legislacyjnych nad tym projektem. 

3. Zgodnie z art. 36 ust. 2 Regulaminu Sejmu do zakończenia drugiego czytania projektu ustawy projekt ten może zostać przez jego wnioskodawcę wycofany. W przypadku projektu ustawy wniesionego przez grupę posłów taki skutek wystąpi również, jeżeli do zakończenia drugiego czytania liczba posłów popierających projekt, którzy podpisali się pod nim przy wniesieniu projektu do Marszałka Sejmu, spadnie poniżej 15 posłów. 

4. W wyniku rozpatrzenia projektu ustawy przez Sejm podczas drugiego czytania: 

1) jeżeli w sprawozdaniu komisji przedstawianym w drugim czytaniu zawarto wniosek o odrzucenie projektu oraz w głosowaniu: 

a) Sejm ten wniosek odrzuci – projekt kieruje się ponownie do komisji, które rozpatrywały projekt, w celu ponownego rozpatrzenia i sporządzenia sprawozdania komisji, które będzie podlegało również rozpatrzeniu podczas drugiego czytania, b) Sejm ten wniosek przyjmie – prace legislacyjne nad projektem zostają zakończone; 

2) jeżeli do projektu ustawy zostały w toku drugiego czytania zgłoszone nowe – niewymienione w sprawozdaniu komisji – poprawki i wnioski: 

a) projekt może zostać skierowany ponownie do komisji, które go rozpatrywały, w celu sporządzenia i przedłożenia Sejmowi dodatkowego sprawozdania (nie należy mylić tego postępowania ze skierowaniem do ponownego rozpatrzenia, o którym mowa w ppkt 1 lit. a),

 b) projekt może zostać skierowany do komisji, które go rozpatrywały, w celu sporządzenia poprawionego sprawozdania, które będzie rozpatrywane przez Sejm ponownie podczas niezakończonego drugiego czytania, 

c) projekt może zostać skierowany do trzeciego czytania bez skierowania go ponownie do komisji w celu sporządzenia dodatkowego sprawozdania (o czym jest mowa w lit. a) – w takim przypadku podczas trzeciego czytania poseł sprawozdawca przedstawia na posiedzeniu Sejmu poprawki i wnioski zgłoszone podczas drugiego czytania. 

5. Zgodnie z art. 44 ust. 3 Regulaminu Sejmu drugie czytanie projektu ustawy może się odbyć nie wcześniej niż siódmego dnia od doręczenia posłom sprawozdania komisji, chyba że Sejm postanowi inaczej. W szczególnie uzasadnionych przypadkach jest również możliwe, że Sejm skróci postępowanie nad projektami ustaw w ten sposób, że przystąpienie do drugiego czytania nastąpi niezwłocznie po:

 1) zakończeniu pierwszego bez odsyłania projektu do komisji; 

2) otrzymaniu przez posłów druku sprawozdania komisji.

1. Trzecie czytanie projektu ustawy obejmuje: 

1) przedstawienie dodatkowego sprawozdania komisji – w przypadku gdy projekt ustawy podczas drugiego czytania, na skutek zgłoszonych w tym czytaniu nowych poprawek i wniosków, został skierowany ponownie do komisji, które go rozpatrywały; 

2) przedstawienie przez posła sprawozdawcę poprawek oraz wniosków zgłoszonych podczas drugiego czytania – w przypadku gdy mimo zgłoszenia podczas drugiego czytania nowych poprawek i wniosków do projektu, projekt ten nie został skierowany ponownie do komisji w celu sporządzenia dodatkowego sprawozdania;

3) głosowanie. 

2. Rozpatrzenie dodatkowego sprawozdania komisji na posiedzeniu Sejmu następuje po zarządzeniu jego druku przez Marszałka Sejmu i po jego doręczeniu posłom, natomiast jeżeli projekt nie został ponownie skierowany do komisji, trzecie czytanie może odbyć się niezwłocznie. 

3. Porządek głosowania podczas trzeciego czytania projektu ustawy, zgodnie z art. 50 ust. 1 i 6 Regulaminu Sejmu, przedstawia się następująco: 

1) głosowanie wniosku o odrzucenie projektu w całości, jeżeli wniosek taki został postawiony,

 2) głosowanie poprawek do poszczególnych artykułów, przy czym w pierwszej kolejności głosuje się poprawki, których przyjęcie lub odrzucenie rozstrzyga o innych poprawkach, 

3) głosowanie projektu w całości w brzmieniu zaproponowanym przez komisje, ze zmianami wynikającymi z przegłosowanych poprawek – przy czym Sejm może postanowić poddanie projektu ustawy pod głosowanie w całości, łącznie z poprawkami, jeżeli nie zgłoszono w tym zakresie sprzeciwu. 

4. W związku z zasadą pisemności poprawek, podczas głosowania w trzecim czytaniu Marszałek Sejmu posiada prawo, aby z własnej inicjatywy odmówić poddania pod głosowanie poprawki, która uprzednio nie była przedłożona komisji w formie pisemnej. W razie powzięcia wątpliwości, czy wskutek przyjętych poprawek nie wprowadzono do projektowanej ustawy sprzeczności między jej poszczególnymi przepisami, Marszałek Sejmu może odroczyć głosowanie nad całością projektu ustawy na czas niezbędny do stwierdzenia tej okoliczności. W takim przypadku Marszałek Sejmu kieruje projekt ustawy do komisji, które go rozpatrywały, lub do Komisji Ustawodawczej w celu przedstawienia opinii, czy wskutek przyjętych poprawek nie zachodzą sprzeczności pomiędzy poszczególnymi przepisami. Opinia taka powinna zawierać również stanowisko komisji w sprawie przyjęcia albo odrzucenia projektu ustawy przez Sejm. 

5. W wyniku rozpatrzenia projektu ustawy przez Sejm, w drodze głosowania, projektowana ustawa może zostać: 

1) odrzucona albo 

2) uchwalona. W obu przypadkach postępowanie ustawodawcze z projektem ustawy zostaje zakończone. Jeżeli Sejm uchwali ustawę, tekst tej ustawy potwierdzony swoim podpisem Marszałek Sejmu przesyła niezwłocznie Marszałkowi Senatu (w celu umożliwienia wyrażenia opinii przez wyższą izbę parlamentu) oraz Prezydentowi (w celu umożliwienia późniejszego złożenia przez niego podpisu pod ustawą). Uchwalona ustawa otrzymuje datę wydania zgodną z datą uchwalenia jej w głosowaniu

Z uwagi na zakres problematyki omawianej w niniejszym rozdziale, zagadnienia dotyczące procedury legislacyjnej toczącej się po uchwaleniu ustawy przed organami Senatu, a także z udziałem Prezydenta i Trybunału Konstytucyjnego zostaną omówione tylko w niezbędnym zakresie, natomiast główna uwaga zostanie skierowana na omówienie roli Sejmu i jego organów

1. Niezwłocznie po uchwaleniu ustawy Marszałek Sejmu przekazuje jej tekst potwierdzony własnym podpisem Marszałkowi Senatu oraz Prezydentowi. 

2. W terminie 30 dni od dnia przekazania tekstu ustawy Senat może w jej sprawie zająć stanowisko przez przyjęcie uchwały: 

1) wprowadzającej do tekstu ustawy poprawki; 

2) o odrzuceniu ustawy; 

3) przyjmującej ustawę bez poprawek. 

Rozpatrzenie uchwały Senatu wprowadzającej poprawki do ustawy albo odrzucającej ustawę

 1. Sejm rozpatruje: 

1) uchwałę Senatu wprowadzającą do tekstu ustawy poprawki oraz 

2) uchwałę Senatu o odrzuceniu ustawy. 

2. Co do zasady Marszałek Sejmu kieruje uchwałę Senatu do komisji sejmowych, które rozpatrywały projekt tej ustawy. Sejm może jednak postanowić, na wniosek Marszałka Sejmu, o rozpatrzeniu poprawek Senatu z pominięciem skierowania zawierającej je uchwały do rozpatrzenia w komisji. 

3. Do posiedzenia komisji sejmowej stosuje zwykłe reguły dotyczące przebiegu tego posiedzenia, z tym że dodatkowo zaprasza się na to posiedzenie senatora sprawozdawcę, który reprezentuje komisje Senatu rozpatrujące ustawę w ramach prac w wyższej izbie parlamentu; senatorowi sprawozdawcy udziela się głosu, na jego wniosek, poza kolejnością wystąpień; nieobecność senatora sprawozdawcy nie wstrzymuje rozpatrzenia uchwały Senatu przez komisję sejmową. 

4. W wyniku rozpatrzenia uchwały Senatu komisje sejmowe sporządzają sprawozdanie, w którym przedstawiają wniosek odpowiednio o: 

1) odrzucenie lub przyjęcie wszystkich albo niektórych poprawek zawartych w uchwale Senatu; 

2) o odrzucenie albo przyjęcie uchwały Senatu o odrzuceniu ustawy w całości. 

7. W przypadku rozpatrywania uchwały Senatu wprowadzającej do tekstu ustawy poprawki, Marszałek Sejmu poddaje pod głosowanie wnioski o odrzucenie poszczególnych poprawek, chyba że ze sprawozdania komisji wynika celowość głosowania łącznego nad częścią lub całością poprawek zawartych w uchwale Senatu. 

8. Uchwałę Senatu o odrzuceniu ustawy lub poprawkę zaproponowaną w uchwale Senatu uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. 

9. W wyniku rozstrzygnięcia uchwały Senatu przez Sejm: 

1) następuje ustalenie tekstu ustawy, a jeżeli 

a) do tekstu ustawy wprowadzone zostały zmiany na skutek przyjęcia poprawek Senatu – ustawa otrzymuje nową datę uchwalenia, 

b) do tekstu nie zostały wprowadzone żadne zmiany na skutek odrzucenia wszystkich poprawek Senatu – data uchwalenia ustawy pozostaje bez zmian; 

2) ustawa nie dochodzi do skutku (zostaje odrzucona) – w wyniku przyjęcia uchwały Senatu o odrzuceniu ustaw (tj. gdy Sejm uchwały Senatu nie odrzucił). 

10. Niezwłocznie po ustaleniu tekstu ustawy w wyniku rozpatrzenia uchwały Senatu Marszałek Sejmu przesyła Prezydentowi tekst ustawy, potwierdzony swoim podpisem

Postępowanie w przypadku uchwały Senatu przyjmującej ustawę lub braku stanowiska Senatu w tej sprawie 

W przypadku: 

1) uzyskania przez Marszałka Sejmu informacji o przyjęciu uchwalonej ustawy przez Senat lub w przypadku 

2) bezskutecznego upływu terminu na podjęcie przez Senat decyzji w sprawie uchwalonej ustawy, wynoszącego 30 dni od dnia przekazania ustawy do Senatu – Marszałek Sejmu informuje o tym Sejm oraz niezwłocznie przesyła Prezydentowi tekst ustawy, potwierdzony swoim podpisem. Brak przedstawienia stanowiska przez Senat w wymaganym terminie jest równoważny w skutkach z przyjęciem przez Senat uchwalonej ustawy.

1. Po zakończeniu postępowania ustawodawczego toczącego się przed organami Sejmu i Senatu, Marszałek Sejmu przedstawia uchwaloną ustawę do podpisu Prezydentowi. PROCES LEGISLACYJNY UDZIAŁ ORGANIZACJI POZARZĄDOWYCH I PARTNERÓW SPOŁECZNYCH 423 ROZDZIAŁ III POSTĘPOWANIE LEGISLACYJNE Z PROJEKTEM USTAWY W SEJMIE 

2. Konstytucja wyznacza Prezydentowi termin 21 dni od dnia przedstawienia mu ustawy na podjęcie decyzji co do dalszego postępowania z tą ustawą. W tym terminie Prezydent: 

3) podpisuje ustawę i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej (art. 122 ust. 2 Konstytucji) albo 

4) występuje do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją (art. 122 ust. 3 i 4 Konstytucji), albo

 5) z umotywowanym wnioskiem przekazuje (zwraca) ustawę Sejmowi do ponownego rozpatrzenia (art. 122 ust. 5 Konstytucji) – w zastosowaniu tzw. weta prezydenckiego. 

3. Podpisanie uchwalonej ustawy przez Prezydenta, a następnie jej ogłoszenie w dzienniku urzędowym ostatecznie kończy postępowanie ustawodawcze z tą ustawą. 

4. Zgodnie z art. 122 ust. 6 Konstytucji wystąpienie Prezydenta: 

1) do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem w sprawie zgodności ustawy z Konstytucją lub

 2) do Sejmu z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie ustawy – wstrzymuje bieg terminu 21 dni na podpisanie ustawy.

3) za zgodną z Konstytucją (w całości) – Prezydent: a) nie może odmówić podpisania tej ustawy, b) podpisuje ustawę i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw, a postępowanie ustawodawcze zostaje zakończone; 

4) za niezgodną z Konstytucją (w całości) – Prezydent odmawia podpisania ustawy, a postępowanie ustawodawcze zostaje zakończone niedojściem ustawy do skutku. 

5) za niezgodną z Konstytucją, jednakże stwierdził, że niezgodność ta dotyczy poszczególnych przepisów ustawy (a nie całości) i jednocześnie Trybunał Konstytucyjny nie orzeknie, że przepisy te są nierozerwalnie związane z całą ustawą – Prezydent, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu: 

a) zwraca ustawę Sejmowi w celu usunięcia tej niezgodności albo 

b) podpisuje ustawę z pominięciem przepisów, które zostały uznane za niezgodne z Konstytucją, i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw, a postępowanie ustawodawcze zostaje zakończone.

Zasięganie opinii Marszałka Sejmu w sprawie częściowej niezgodności ustawy z Konstytucją 

Obowiązek zasięgnięcia opinii Marszałka Sejmu co do postępowania w sprawie ustawy, której niektóre przepisy zostały uznane za niezgodne z Konstytucją i nie są nierozerwalnie związane z całą ustawą, wynika z art. 122 ust. 4 zdanie drugie Konstytucji. 

1. Wystąpienie Prezydenta o przedstawienie opinii w powyższej sprawie Marszałek Sejmu kieruje do komisji, które rozpatrywały projekt ustawy przed uchwaleniem jej przez Sejm, przekazując im jednocześnie wyrok Trybunału Konstytucyjnego dotyczący tej ustawy, wraz z uzasadnieniem. 

2. Komisje, do których skierowane zostało wystąpienie Prezydenta, przedstawiają Marszałkowi Sejmu stanowisko co do celowości: 

1) zwrócenia ustawy Sejmowi albo 

2) podpisania ustawy przez Prezydenta z pominięciem przepisów uznanych za niezgodne z Konstytucją – nie później niż w ciągu 14 dni od dnia skierowania pisma Prezydenta do komisji, chyba że Marszałek Sejmu ustali krótszy termin na przedstawienie stanowiska komisji.

Zwrócenie ustawy Sejmowi w celu usunięcia niezgodności z Konstytucją 

Zgodnie z art. 58 Regulaminu Sejmu przez usunięcie niezgodności z Konstytucją ustawy, która została zwrócona Sejmowi przez Prezydenta, należ rozumieć uchwalenie tekstu odpowiednich zmian, które Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodne z Konstytucją, z zachowaniem ich dotychczasowego zakresu przedmiotowego. Usunięcie niezgodności może również dotyczyć niezbędnych zmian o charakterze redakcyjnym, które mają na celu dostosowanie innych przepisów ustawy do przepisów zmienionych z zachowaniem wyżej wymienionego zakresu. 

1. Zwróconą ustawę Marszałek Sejmu kieruje do komisji, które rozpatrywały jej projekt przed uchwaleniem przez Sejm. Marszałek Sejmu może wyznaczyć komisjom termin przedstawienia sprawozdania. 

2. Do posiedzenia komisji mają zastosowanie ogólne reguły dotyczące jej przebiegu, z tym że pierwsze posiedzenie komisji obejmuje: 

1) przedstawienie wyroku Trybunału Konstytucyjnego; 

2) przedstawienie wystąpienia Prezydenta w sprawie zwrócenia ustawy Sejmowi; 

3) debatę w sprawie założeń koniecznych zmian w ustawie; 

4) na zaproszenie komisji – udział przedstawiciela Prezydenta. 

3. W sprawozdaniu komisji zawiera się propozycje tekstu zmian zwróconej ustawy oraz uzasadnienie konieczności ich wprowadzenia. 

4. Na posiedzeniu Sejmu, po zamknięciu debaty, przystępuje się do głosowania, w którym zachowuje się następujący porządek: 

1) głosowanie poszczególnych poprawek do zaproponowanego tekstu odpowiednich zmian przepisów w uchwalonej już ustawie; 

2) głosowanie w całości tekstu odpowiednich zmian przepisów w uchwalonej ustawie, z uwzględnieniem przyjętych poprawek.

6. Senat przyjmuje uchwałę o: 

1) przyjęciu bez zmian uchwały Sejmu albo 

2) wprowadzeniu poprawek do tekstu uchwały Sejmu. 

7. W przypadku przyjęcia przez Senat i przekazania do Sejmu uchwały o wprowadzeniu poprawek do uchwały Sejmu zawierającej tekst odpowiednich zmian postępowanie toczy się w sposób analogiczny do rozpatrzenia uchwały Senatu wprowadzającej poprawki do uchwalonej ustawy, tj.: 

1) uchwała Senatu co do zasady zostaje skierowana do komisji sejmowych, które na wcześniejszych etapach prac legislacyjnych rozpatrywały projekt tej ustawy; 

2) do posiedzenia komisji sejmowej zastosowanie znajdują zwykłe reguły dotyczące przebiegu tego posiedzenia, z tym że dodatkowo zaprasza się na to posiedzenie senatora sprawozdawcę, który reprezentuje komisje Senatu rozpatrujące ustawę w ramach prac w wyższej izbie parlamentu; senatorowi sprawozdawcy udziela się głosu, na jego wniosek, poza kolejnością wystąpień; nieobecność senatora sprawozdawcy nie wstrzymuje rozpatrzenia uchwały Senatu przez komisję sejmową; 

3) w wyniku rozpatrzenia uchwały Senatu komisje sejmowe sporządzają sprawozdanie, w którym przedstawiają wniosek odpowiednio o odrzucenie lub przyjęcie wszystkich albo niektórych poprawek zawartych w uchwale Senatu; 

4) rozpatrzenie sprawozdania komisji przez Sejm może nastąpić, jeżeli Sejm nie postanowi inaczej, nie wcześniej niż trzeciego dnia od doręczenia posłom tego sprawozdania; 

5) Sejm rozpatruje sprawozdanie komisji, wysłuchując jedynie sprawozdawcy; nad sprawozdaniem tym nie przeprowadza się dyskusji, chyba że Sejm postanowi inaczej.

6) Marszałek Sejmu poddaje pod głosowanie wnioski o odrzucenie poszczególnych poprawek, chyba że ze sprawozdania komisji wynika celowość głosowania łącznego nad częścią lub całością poprawek zawartych w uchwale Senatu; 

7) uchwałę Senatu o odrzuceniu poprawki zaproponowanej w uchwale Senatu uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. 

8. W przypadku: 

1) ustalenia tekstu odpowiednich zmian w uchwalonej ustawie w wyniku rozpatrzenia ich przez Sejm i Senat albo 

2) uzyskania przez Marszałka Sejmu informacji o przyjęciu przez Senat bez poprawek uchwały Sejmu zawierającej tekst odpowiednich zmian w uchwalonej ustawie i poinformowaniu o tym Sejmu – Marszałek Sejmu przesyła Prezydentowi tekst ustawy ze wskazaniem zmian wynikających z usunięcia niezgodności, ustalonych w wyniku rozpatrzenia jej przez Sejm i Senat, oraz uzasadnienie konieczności ich wprowadzenia. 

9. Prezydent: 

1) podpisuje ustawę i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej albo 

Również procedura związana z ponownym rozpatrzeniem przez Sejm uchwały przekazanej w tym celu przez Prezydenta opiera się na tych samych ogólnych zasadach postępowania ustawodawczego. Wystąpienie przez Prezydenta z wnioskiem o ponowne rozpatrzenie przez Sejm uchwalonej już ustawy, zwane również wetem prezydenckim, powoduje, że do uchwalenia ustawy niezbędne jest uzyskanie ponadstandardowego poparcia posłów. 1. Ustawę, której podpisania Prezydent odmówił, przekazując ją wraz z umotywowanym wnioskiem Sejmowi do ponownego rozpatrzenia, Marszałek Sejmu kieruje do komisji, które rozpatrywały projekt ustawy przed uchwaleniem jej przez Sejm. 

2. Po rozpatrzeniu wniosku Prezydenta komisje, do których wniosek ten został skierowany, przedkładają Sejmowi sprawozdanie. W sprawozdaniu tym komisje przedstawiają wniosek o:

 1) ponowne uchwalenie ustawy w brzmieniu dotychczasowym bądź 

2) wniosek przeciwny. 

3. Przedstawiciel Prezydenta, w jego imieniu, przedstawia na posiedzeniu Sejmu motywację wniosku o ponowne rozpatrzenie ustawy przez Sejm, a następnie poseł sprawozdawca przedstawia stanowisko komisji. 

5. W przypadku: 

1) ponownego uchwalenia ustawy: 

a) Marszałek Sejmu niezwłocznie powiadamia o tym fakcie Prezydenta, 

2) gdy Sejm ponownie nie uchwali ustawy w brzmieniu dotychczasowym, postępowanie ustawodawcze ulega zamknięciu, a ustawa nie dochodzi do skutku.

Specyficznym rodzajem projektu aktu normatywnego jest projekt ustawy uznany za pilny (tzw. pilny projekt ustawy). Jak to sugeruje nazwa takiego dokumentu, określona dla niego procedura ustawodawcza zakłada przyśpieszenie prac tak, aby umożliwić wcześniejsze ogłoszenie i wejście w życie ustawy. Podstawowe założenia postępowania z tego rodzaju projektem zostały umocowane już na poziomie przepisów Konstytucji, w art. 123 ustawy zasadniczej, a wynikające z tych założeń odrębności proceduralne zostały przewidziane zarówno przepisami uchwały nr 190 Rady Ministrów z dnia 29 października 2013 r. – Regulamin pracy Rady Ministrów (M.P. z 2022 r. poz. 348), jak i Regulaminem Sejmu oraz Regulaminem Senatu.

Art. 123 ust. 1 Konstytucji precyzuje, jakich projektów ustaw Rada Ministrów nie może uznać za pilne. Są to mające szczególną doniosłość projekty ustaw: 

1) podatkowych; 

2) dotyczących wyboru Prezydenta, Sejmu, Senatu oraz organów samorządu terytorialnego;

 3) regulujących ustrój i właściwość władz publicznych; 

4) kodeksów

W przypadku wniesienia przez Radę Ministrów projektu ustawy uznanego za pilny, w postępowaniu przed organami Sejmu stosuje się ogólne reguły dotyczące przebiegu tego postępowania, z tym że: 

1) Marszałek Sejmu, nadając bieg temu projektowi, ustala jednocześnie orientacyjny kalendarz prac w Sejmie nad projektem; 

2) drukowanie pilnego projektu ustawy następuje niezwłocznie po jego otrzymaniu, zaś w uzasadnionych przypadkach doręczenie projektu posłom może być zastąpione podaniem do wiadomości, że druki projektu są wyłożone do odbioru w Kancelarii Sejmu; 

3) Marszałek Sejmu może zarządzić przeprowadzenie pierwszego czytania, zarówno na posiedzeniu Sejmu, jak i na posiedzeniu komisji sejmowej, bez zachowania 7-dniowego terminu od doręczenia druku tego projektu posłom, a w przypadku skierowania projektu do prac w komisji sejmowej – Marszałek Sejmu ustala jednocześnie dla komisji termin przedstawienia sprawozdania komisji, nie dłuższy niż 30 dni; 

4) po zakończeniu prac przez właściwą komisję sejmową Marszałek Sejmu jest zobligowany do wprowadzenia tego projektu pod obrady na najbliższym posiedzeniu Sejmu;

5) w drugim i trzecim czytaniu Regulamin Sejmu nie przewiduje istotniejszych odrębności postępowania; 

6) w przypadku uchwalenia przez Sejm ustawy, której projekt został uznany za pilny, Marszałek Sejmu niezwłocznie, nie później niż w ciągu 3 dni od dnia uchwalenia tej ustawy, przesyła jej tekst potwierdzony swoim podpisem Marszałkowi Senatu oraz Prezydentowi.

1) Sejm rozpatruje uchwałę Senatu na posiedzeniu najbliższym po jej doręczeniu, chyba że Marszałek Sejmu – ze względu na złożoność propozycji Senatu – skieruje tę uchwałę do rozpatrzenia przez komisje, które na wcześniejszych etapach prac legislacyjnych rozpatrywały jej projekt; 

2) tekst ustawy pilnej, ustalony w wyniku rozpatrzenia propozycji Senatu, Marszałek Sejmu przesyła Prezydentowi niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 3 dni od dnia jej uchwalenia.

Postępowanie ustawodawcze z pilnym projektem ustawy nie wyklucza możliwości przeprowadzenia wysłuchania publicznego w stosunku do tego projektu.

Niezależnie od powyższego, jeżeli uzasadnienie dołączone do projektu ustawy uznanego przez Radę Ministrów za pilny jest niekompletne, Marszałek Sejmu, po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu, może zwrócić Radzie Ministrów pilny projekt ustawy w celu uzupełnienia, aby spełnione zostały wymogi wynikające z art. 34 Regulaminu Sejmu

W odniesieniu do ustaw będących kodeksami Konstytucja nie przewiduje szczególnych odrębności w zakresie przebiegu postępowania ustawodawczego, za wyjątkiem wskazania, że projektu takiej ustawy nie można uznać za pilny w rozumieniu art. 123 Konstytucji. Pewne uregulowania w tym zakresie przewidują natomiast przepisy art. 37 ust. 2, a także art. 87–95 zawartych w rozdziale 4 działu II Regulaminu Sejmu. Uregulowania te odnoszą się zarówno do projektów kodeksów, jak i projektów zmian kodeksów oraz projektów przepisów wprowadzających kodeksy oraz ich zmiany, zwanych dalej „projektami ustaw kodeksowych”. Ostateczne rozstrzygnięcie co do tego, czy dany projekt jest projektem ustawy kodeksowej, należy do Marszałka Sejmu.

W przypadku wniesienia projektu ustawy kodeksowej, w postępowaniu przed organami Sejmu stosuje się ogólne reguły dotyczące przebiegu tego postępowania (w tym możliwe jest przeprowadzenie wysłuchania publicznego), z tym że: 

1) zasadą jest rozpatrywanie przez Sejm projektów kodeksowych, które zostały wniesione łącznie i są połączone tematycznie, w tym samym postępowaniu legislacyjnym; 

2) przed pierwszym czytaniem projektu ustawy kodeksowej Sejm może powołać Komisję Nadzwyczajną do rozpatrzenia tego projektu: a) która może powoływać podkomisje stałe do szczegółowego rozpatrzenia projektu oraz zespoły robocze, w tym zespoły robocze w ramach powołanych podkomisji, przy czym: – członek Komisji Nadzwyczajnej nie może wchodzić w skład więcej niż dwóch powołanych podkomisji, – powołane podkomisje mogą odbywać posiedzenia wspólne, – podkomisja może powołać zespół stałych ekspertów podkomisji, b) która powołuje zespół stałych ekspertów, z których 1/3 wskazuje wnioskodawca projektu kodeksu, c) której przewodniczący może powołać doraźnie ekspertów do opracowania poszczególnych zagadnień; 

3) Komisja Nadzwyczajna powołana do rozpatrzenia projektu ustawy kodeksowej może przedstawić Sejmowi sprawozdanie w formie zestawienia przyjętych przez nią poprawek odnoszących się do projektu wniesionego przez wnioskodawców, przy czym tzw. wnioski mniejszości, tj. wnioski i propozycje poprawek odrzucone przez Komisję Nadzwyczajną: 

a) mogą być zamieszczone w tym sprawozdaniu, po ich zgłoszeniu w formie pisemnej, na żądanie co najmniej 5 posłów, którzy są członkami tej komisji, 

b) ich wnioskodawcy uzupełniają o uzasadnienie, które powinno wskazywać różnice między sprawozdaniem Komisji Nadzwyczajnej a proponowaną zmianą, a także jej cel oraz przewidywane skutki prawne i finansowe, 

c) Komisja Nadzwyczajna poddaje analizie końcowej pod względem ich wzajemnej zależności, wskazanych przez wnioskodawców skutków oraz konsekwencji dla tekstu projektu kodeksu, a także innych projektów oraz ustaw i kodeksów z nim związanych, 

d) Komisja Nadzwyczajna może nie umieścić w swoim sprawozdaniu wniosków mniejszości niespełniających wymogów wymienionych w lit. a–c; 

4) Komisja Nadzwyczajna powołana do rozpatrzenia projektu kodeksu może w każdym czasie wystąpić do Sejmu z wnioskiem o debatę na temat wybranych zagadnień dotyczących tego projektu; 

5) pierwsze czytanie projektu powinno odbyć się na posiedzeniu Sejmu, a w przypadku:

 a) projektu kodeksu lub projektu przepisów wprowadzających kodeks nie może się odbyć wcześniej niż trzydziestego dnia od doręczenia posłom druku projektu, 

b) projektu zmian kodeksu lub projektu zmian przepisów wprowadzających kodeks nie może się odbyć wcześniej niż czternastego dnia od doręczenia posłom druku projektu; 

6) drugie czytanie projektu ustawy kodeksowej nie może odbyć się wcześniej niż czternastego dnia od dnia doręczenia posłom sprawozdania Komisji Nadzwyczajnej; 

7) w przypadku zgłoszenia w drugim czytaniu projektu ustawy kodeksowej poprawki albo wniosku do tego projektu, projekt ten jest kierowany ponownie do Komisji Nadzwyczajnej.

Odrębne reguły postępowania ustawodawczego prowadzonego w Sejmie zostały określone również w odniesieniu do projektów ustawy wykonujących prawo Unii Europejskiej – w przepisach art. 95a–95f zawartych w rozdziale 5a działu II Regulaminu Sejmu. Ustalenia, czy dany projekt ustawy jest projektem ustawy wykonującej prawo Unii Europejskiej, dokonuje się w oparciu o: 

2) rozstrzygnięcie Marszałka Sejmu – w pozostałych przypadkach. W przypadku wniesienia projektu ustawy wykonującej prawo Unii Europejskiej, w postępowaniu przed organami Sejmu stosuje się ogólne reguły dotyczące przebiegu tego postępowania (w tym możliwe jest przeprowadzenie wysłuchania publicznego, rozpatrzenie projektu w trybie pilnym oraz w postępowaniu właściwym dla projektów ustaw kodeksowych), z tym że: 

1) Marszałek Sejmu przy nadaniu biegu temu projektowi ustala jednocześnie kalendarz prac w Sejmie nad tym projektem, biorąc pod uwagę terminy wykonania prawa Unii Europejskiej;

3) podczas prac we właściwej komisji sejmowej poprawkę do projektu ustawy może zgłosić posiedzeniu komisji grupa co najmniej 3 posłów w formie pisemnej, natomiast tzw. wnioski mniejszości, tj. propozycje poprawek odrzucone przez komisję:

 a) zamieszcza się w sprawozdaniu komisji pod warunkiem ich zgłoszenia w formie pisemnej, na żądanie co najmniej 3 wnioskodawców tych poprawek, 

b) jeżeli dotyczą konkretnego przepisu lub jego części – powinny zawierać wynikające z wniosku konsekwencje dla tekstu projektu tej ustawy; 

4) analogicznie do poprawek, w tym wniosków mniejszości, zgłaszanych do projektu ustawy wykonującej prawo Unii Europejskiej, zgłoszenie podczas prac we właściwej komisji sejmowej wniosku o odrzucenie projektu takiej ustawy wymaga wystąpienia z takim wnioskiem przez grupę co najmniej 3 posłów w formie pisemnej, przy czym przyjęcie tego wniosku następuje bezwzględną większością głosów członków komisji, a w przypadku jego odrzucenia wniosek taki może być dołączony do sprawozdania komisji również jako wniosek mniejszości (na żądanie wnioskodawców); 

5) drugie czytanie projektu odbywa się: 

a) na najbliższym posiedzeniu Sejmu po doręczeniu posłom sprawozdania komisji rozpatrującej projekt ustawy wykonującej prawo Unii Europejskiej albo 

b) w terminie późniejszym – jeżeli tak ustali Marszałek Sejmu po zasięgnięciu opinii prezydium komisji rozpatrującej projekt ustawy wykonującej prawo Unii Europejskiej; 

6) rozpatrzenie przez Sejm uchwały Senatu wprowadzającej poprawki do ustawy wykonującej prawo Unii Europejskiej następuje na najbliższym posiedzeniu Sejmu po doręczeniu posłom sprawozdania komisji, która rozpatrywała projekt tej ustawy.

Zgodnie z art. 221 Konstytucji wyłączne prawo inicjatywy ustawodawczej w zakresie projektu ustawy budżetowej (jak również ustawy o prowizorium budżetowym, zmiany ustawy budżetowej, ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo) przysługuje Radzie Ministrów. Odrębności w zakresie postępowania ustawodawczego z takim rodzajem projektu zostały określone w art. 105-110, w rozdziale 6 działu II Regulaminu Sejmu. W przypadku wniesienia przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej (i pozostałych planów finansowych państwa), w postępowaniu przed organami Sejmu stosuje się ogólne reguły dotyczące przebiegu tego postępowania (w tym możliwe jest przeprowadzenie wysłuchania publicznego), z tym że: 

1) pierwsze czytanie projektu ustawy budżetowej powinno odbyć się na posiedzeniu Sejmu;

 2) projekt ustawy budżetowej jest kierowany przez Sejm do sejmowej Komisji Finansów Publicznych, natomiast poszczególne części tego projektu jednocześnie rozpatrują pozostałe komisje sejmowe – w zakresie swojej właściwości; 

3) w posiedzeniach komisji sejmowych, które rozpatrują poszczególne części projektu ustawy budżetowej: 

a) prace przebiegają w trybie określonym przez Prezydium Sejmu na wniosek Komisji Finansów Publicznych, 

b) uczestniczą przedstawiciele Komisji Finansów Publicznych; 

4) zarówno Komisja Finansów Publicznych, jak i właściwe komisje sejmowe, które rozpatrują poszczególne części projektu ustawy budżetowej, mogą występować do właściwych komisji sejmowych o dodatkowe opinie, a także zwracać się do nich z pytaniami w celu uzyskania informacji w sprawie poszczególnych części projektu ustawy budżetowej; 

5) komisje, które rozpatrują poszczególne części projektu ustawy budżetowej przekazują Komisji Finansów Publicznych stanowiska zawierające wnioski, opinie lub propozycje poprawek (wraz z uzasadnieniem); 

a) nie mogą oni przedstawiać niezawartych w stanowiskach właściwych komisji wniosków, opinii i propozycji poprawek, 

b) przedstawiciele Komisji Finansów Publicznych, którzy uczestniczyli w pracach właściwych komisji sejmowych, przedstawiają na piśmie opinie w sprawie przedłożonych przez te komisje stanowisk; 

8) Komisja Finansów Publicznych rozpatruje projekt ustawy budżetowej przy udziale przedstawicieli poszczególnych komisji sejmowych oraz stanowisk przekazanych przez te komisje, a następnie przedstawia Sejmowi sprawozdanie zawierające wniosek w sprawie: 

a) przyjęcia projektu bez poprawek, 

b) przyjęcia projektu z poprawkami; 

9) Jednocześnie ze sprawozdaniem Komisja Finansów Publicznych przedkłada Sejmowi informacje o nieuwzględnionych wnioskach poszczególnych komisji sejmowych.

W postępowaniu Sejmu z uchwałą Senatu wprowadzającą poprawki do uchwalonej przez Sejm ustawy budżetowej, Marszałek Sejmu przekazuje zgłoszone przez Senat propozycje poprawek do Komisji Finansów Publicznych, która z kolei przedstawia Sejmowi swoje sprawozdanie w tej sprawie.

1) co najmniej 1/5 ustawowej liczby posłów (tj. 92 posłów); 

2) Senat; 

W przypadku wniesienia do Sejmu projektu ustawy o zmianie Konstytucji, w postępowaniu przed organami Sejmu stosuje się ogólne reguły dotyczące przebiegu tego postępowania (w tym możliwe jest przeprowadzenie wysłuchania publicznego), z tym że: 

1) pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji powinno odbyć się na posiedzeniu Sejmu; 

2) pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji nie może się odbyć wcześniej niż trzydziestego dnia od dnia przedłożenia Sejmowi tego projektu; 

3) do postępowania z projektem ustawy o zmianie Konstytucji Sejm może powołać Komisję Nadzwyczajną, której skład powinien odzwierciedlać reprezentację klubów i kół poselskich w Sejmie; 

4) komisja rozpatrująca projekt ustawy o zmianie Konstytucji powołuje zespół stałych ekspertów, z których 1/3 składu wskazuje przedstawiciel wnioskodawcy projektu ustawy, 

5) w posiedzeniach komisji rozpatrującej projekt ustawy o zmianie Konstytucji mogą uczestniczyć przedstawiciele Prezydenta, Rady Ministrów oraz Trybunału Konstytucyjnego; 

6) w trakcie prac komisji rozpatrującej projekt ustawy o zmianie Konstytucji: 

a) wniesienie poprawki do projektu nie następuje w drodze indywidualnej inicjatywy posła, ale wymaga zgłoszenia, w formie pisemnej, przez grupę co najmniej 5 posłów, 

b) tzw. wnioski mniejszości, tj. propozycje poprawek, które zostały przez komisję odrzucone, zamieszcza się w sprawozdaniu komisji po ich zgłoszeniu w formie pisemnej, na żądanie grupy co najmniej 5 posłów, którzy byli wnioskodawcami poprawki, przy czym: 

– wniosek mniejszości powinien zawierać wynikające z tego wniosku konsekwencje dla tekstu projektu ustawy, 

– do wniosku mniejszości wnioskodawcy dołączają uzasadnienie, które powinno wskazywać potrzebę i cel zmiany oraz jej przewidywane skutki prawne i społeczne, 

c) przyjęcie sprawozdania komisji w wyniku rozpatrzenia projektu ustawy o zmianie Konstytucji wymaga uzyskania większości 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy członków tej komisji; 

8) drugie czytanie projektu ustawy o zmianie Konstytucji nie może odbyć się wcześniej niż czternastego dnia od dnia doręczenia posłom sprawozdania komisji rozpatrującej ten projekt; 

9) w przypadku zgłoszenia w trakcie drugiego czytania poprawki lub wniosku do projektowanej ustawy o zmianie Konstytucji, projekt ten jest kierowany ponownie do komisji, która rozpatrywała ten projekt; 

10) w trakcie głosowania w trzecim czytaniu w Sejmie projektu ustawy o zmianie Konstytucji: 

a) przyjęcie poprawki albo wniosku mniejszości do projektu ustawy o zmianie Konstytucji oraz 

b) uchwalenie ustawy o zmianie Konstytucji – wymaga uzyskania kwalifikowanej większości co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (tj. przy minimalnym quorum i braku głosów wstrzymujących się oznacza konieczność uzyskania poparcia co najmniej 154 posłów, a przy pełnym składzie izby i braku głosów wstrzymujących się – liczba ta wynosi co najmniej 307 posłów); 

12) warunkiem zmiany ustawy zasadniczej jest uchwalenie ustawy o zmianie Konstytucji w jednakowym brzmieniu prze Sejm i Senat; 

13) Prezydent podpisuje ustawę o zmianie Konstytucji w standardowym terminie – 21 dni od dnia przedstawienia jej przez Marszałka Sejmu (od dnia jej uchwalenia przez obie izby parlamentu lub zatwierdzenia w drodze referendum) i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw.

Dodatkowe rygory postępowania ustawodawczego dotyczącego ustawy o zmianie Konstytucji zostały przewidziane dla przypadków, gdy treść takiego aktu obejmuje propozycję zmian przepisów określonych w Konstytucji w rozdziałach: I (dotyczącym podstawowych zasady ustrojowych Rzeczypospolitej Polskiej), II (dotyczącym wolności, praw i obowiązków człowieka i obywatela) lub XII (dotyczącym warunków wprowadzania zmian w ustawie zasadniczej – art. 235 Konstytucji). W przypadku takiej ustawy o zmianie Konstytucji:

 1) uchwalenie ustawy o zmianie Konstytucji nie może nastąpić wcześniej niż sześćdziesiątego dnia po pierwszym czytaniu projektu tej ustawy; 

2) na żądanie (wniosek) podmiotów posiadających prawo inicjatywy ustawodawczej do wniesienia projektu ustawy o zmianie Konstytucji (tj. grupy co najmniej 92 posłów, Senatu albo Prezydenta), złożone w terminie 45 od dnia uchwalenia tej ustawy przez Senat do Marszałka Sejmu, przeprowadza się referendum zatwierdzające, przy czym: 

a) Marszałek Sejmu zarządza niezwłocznie przeprowadzenie referendum w ciągu 60 dni od dnia wniesienia żądania, 

b) ustawa zmieniająca Konstytucję zostaje przyjęta, jeżeli w referendum zatwierdzającym opowie się za nią większość głosujących obywateli (w odmiennym przypadku ustawa nie dojdzie do skutku).