0. Wprowadzenie

Szanowni Państwo, jednym z podstawowych warunków w procesie legislacyjnym demokratycznego państwa prawnego jest udział w nim strony społecznej (obywatelskiej). Aktywność strony pozarządowej, społecznej czy też każdego obywatela w życiu publicznym jest nieocenionym źródłem wiedzy dla tworzących prawo. Stąd też wiedza o poszczególnych procesach legislacyjnych inicjowanych w państwie oraz dostęp do informacji publicznej w tym obszarze działania państwa stają się ważnymi narzędziami wzajemnego współdziałania, którego efektem końcowym powinno być dobre prawo.

 Niniejsza publikacja została przygotowana w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój, którego jednym z celów jest popularyzacja wiedzy o procesie legislacyjnym. 

Cel podręcznika to przekazanie przedstawicielom organizacji po- zarządowych i partnerów społecznych wiedzy o procesie legislacyjnym w Polsce, którego przedmiotem jest projekt ustawy albo projekt rozporządzenia wydawanego przez rządowy organ władzy wykonawczej, z uwzględnieniem tych etapów procesu, w których jest możliwy udział organizacji pozarządowych i partnerów społecznych w sposób najbardziej skuteczny. W sposób szczególny pragnęliśmy uwzględnić potrzeby podmiotów niekorzystających ze stałej pomocy prawnej, a także grupę zainteresowanych chcących zacząć aktywnie uczestniczyć w procesie legislacyjnym. 

W obecnie obowiązującym systemie prawa nie funkcjonuje jeden akt normatywny statuujący przebieg procesu legislacyjnego. Zagadnienia prawne odnoszące się do procesu legislacyjnego są rozproszone w regulacjach aktów normatywnych różnych hierarchicznie. Jest to powodowane w szczególności tym, że proces legislacyjny może być inicjowany przez pięć różnych ośrodków legislacyjnych, posiadających konstytucyjną legitymację do wszczęcia procesu legislacyjnego projektu ustawy. Konstytucja bowiem stanowi, że inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi Rzeczypospolitej, Radzie Ministrów, a także grupie co najmniej 100 000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu.

Podręcznik został podzielony na siedem rozdziałów, z których pięć jest poświęconych poszczególnym etapom procesu legislacyjnego (tj. uzgodnienia, konsultacje publiczne i opiniowanie projektu, postępowanie legislacyjne w Sejmie, postępowanie legislacyjne w Senacie, postępowanie legislacyjne Rady Ministrów, uprawnienia Prezydenta w procesie legislacyjnym ustawy) oraz lobbingowi w procesie stanowienia prawa i technice legislacyjnej. W ostatnim rozdziale zaś została omówiona instytucja skargi konstytucyjnej jako narzędzia obywatelskiego, pozwalającego na weryfikację poprawności przebiegu procesu legislacyjnego oraz poprawności konstytucyjnej projektu objętego tym procesem.

Dodatkowym, istotnym walorem edukacyjnym podręcznika jest zawarcie w jego treści przykładów skutecznego wpływu uczestników konsultacji społecznych na ostateczny kształt procedowanego projektu aktu normatywnego. W podręczniku ujęte zostały również kwestie wymagające wyjaśnienia, zgłoszone przez uczestników szkoleń prowadzonych przez Rządowe Centrum Legislacji w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój. Dlatego też informacje objęte treścią poszczególnych rozdziałów prezentowane są w sposób czytelny i praktyczny, z uwzględnieniem odpowiedzi na pytania: Jak pozyskać informacje o wszczęciu procesu legislacyjnego? Gdzie jest możliwe zapoznanie się z dokumentacją legislacyjną danego projektu? Jakie uprawnienia na danym etapie procesu legislacyjnego posiada organizacja pozarządowa lub organizacja społeczna? Jak skutecznie skorzystać z tych uprawnień? Do tekstu każdego rozdziału zawierającego opis zagadnienia zostały włączone treści aktualnie obowiązujących przepisów prawnych regulujących omawiane kwestie. Podręcznik odnosi się do stanu prawnego na dzień 30 czerwca 2023 r. 

Wyrażam nadzieję, że niniejsza publikacja przyczyni się do upowszechnienia wiedzy o procesie legislacyjnym oraz możliwościach udziału organizacji pozarządowych i partnerów społecznych w tym procesie.

dr Barbara Trojanowska 
redaktor prowadząca