Umiejętność odróżniania łącznika, nazywanego także dywizem, od innego znaku – półpauzy jest w aktach prawnych bardzo przydatna. Łącznik jest znakiem ortograficznym, który służy do łączenia wyrazów. Używa się go zarówno w nazwach pospolitych, jak i nazwach własnych.
Najprostszym sposobem na wstawienie łącznika do tekstu jest wybranie z klawiatury przycisku oznaczonego symbolem tego znaku (-). Dywiz można również odnaleźć w zakładce „Wstawianie” – „Symbol” – „Więcej symboli” – „Znaki specjalne”. Dwa wyodrębnione tam rodzaje łączników służą odpowiednio do tego, aby zablokować możliwość dzielenia wyrazu złożonego między wersami (łącznik nierozdzielający), lub do tego, aby w danym miejscu był możliwy ręczny lub automatyczny podział wyrazu, gdy zajdzie taka potrzeba (łącznik opcjonalny). Łącznik składa się bez spacji z obu stron. Więcej o użytecznych znakach stosowanych w edytorach tekstu można przeczytać w części 7.
Poniżej wskazujemy przykłady zastosowań łącznika w funkcjach ortograficznych i edytorskich.
Przymiotniki złożone składające się z co najmniej dwóch członów równorzędnych znaczeniowo
Równorzędność oznacza, że wyraz złożony pełni jednocześnie wszystkie funkcje określone w kolejnych członach. Człony równorzędne należy umieć odróżnić od członów nierównorzędnych. Pomocne w tym może być podstawienie spójnika i zamiast łącznika (np. celno-skarbowy, czyli celny i skarbowy – w odróżnieniu od np. rzymskokatolicki, czyli katolicki w obrządku rzymskim).
× Naczelnik urzędu celno – skarbowego właściwy ze względu na miejsce powstania długu celnego wykonuje swoje zadania przy pomocy urzędu celno – skarbowego.
✓ Naczelnik urzędu celno-skarbowego właściwy ze względu na miejsce powstania długu celnego wykonuje swoje zadania przy pomocy urzędu celno-skarbowego.
× Wojskowo–medyczny kurs kwalifikacyjny odbywa się na podstawie programu wojskowo–medycznego kursu kwalifikacyjnego, który obejmuje założenia organizacyjno–programowe określające rodzaj i cel kształcenia [...].
✓ Wojskowo-medyczny kurs kwalifikacyjny odbywa się na podstawie programu wojskowo-medycznego kursu kwalifikacyjnego, który obejmuje założenia organizacyjno-programowe określające rodzaj i cel kształcenia [...].
Zestawienia składające się z równorzędnych członów rzeczownikowych
× Do pojazdów samochodowych, o których mowa w ust. 4 pkt 2, należą [...] koparka, koparko-spycharka [...].
✓ Do pojazdów samochodowych, o których mowa w ust. 4 pkt 2, należą [...] koparka, koparka-spycharka [lub: koparkospycharka] [...].
Zapis *koparko-spycharka jest niepoprawny, ponieważ równorzędne człony rzeczownikowe połączone interfiksem -o- zapisuje się łącznie. W powyższym przykładzie możliwe są zatem oboczne zapisy: łączny, z zachowanym o (z odmianą wyłącznie drugiego członu złożenia: koparkospycharki, koparkospycharce itd.), oraz z dywizem (z odmianą obu członów: koparki-spycharki, koparce-spycharce itd.).
× Zaburzenia hormonalne u kobiet dotyczące jajników kwalifikuje się zgodnie z oceną ginekologa, endokrynologa lub ginekologa endokrynologa.
✓ Zaburzenia hormonalne u kobiet dotyczące jajników kwalifikuje się zgodnie z oceną ginekologa, endokrynologa lub ginekologa-endokrynologa.
W powyższym zdaniu jest mowa o lekarzu, który ma dwie specjalizacje: ginekologiczną i endokrynologiczną. Są to człony równorzędne, co oznacza, że lekarz ten wykonuje równocześnie funkcję ginekologa i endokrynologa. Poprawny jest więc zapis wyłącznie z dywizem.
Należy jednak pamiętać, że istnieją takie połączenia wyrazowe, w których błędne jest użycie nie tylko półpauzy, lecz także dywizu.
× Podstawą do uznania badanego za trwale niezdolnego do służby jest opinia lekarza – okulisty.
✓ Podstawą do uznania badanego za trwale niezdolnego do służby jest opinia lekarza okulisty.
Zapis z półpauzą jest nieuzasadniony (o funkcjach pełnionych przez półpauzę można przeczytać w rozdziale 2.5). Nie można też w tym przypadku połączyć wyrazów dywizem, ponieważ lekarz i okulista to człony nierównorzędne. Należy zatem skorzystać z zasady ortograficznej nr 135, zgodnie z którą pisownię rozdzielną stosuje się w zestawieniach, w których drugi człon stanowi doprecyzowanie członu pierwszego (lekarz to określenie ogólne, a jego doprecyzowaniem mogą być wyrazy: okulista, kardiolog, pediatra itp.).
× Równoważnik pieniężny przysługuje żołnierzowi uczestniczącemu w szkoleniach i ćwiczeniach wojskowych poza granicami państwa, w przypadku gdy wyżywienie w naturze nie zostało zapewnione przez państwo-gospodarza.
✓ Równoważnik pieniężny przysługuje żołnierzowi uczestniczącemu w szkoleniach i ćwiczeniach wojskowych poza granicami państwa, w przypadku gdy wyżywienie w naturze nie zostało zapewnione przez państwo gospodarza.
Wyrazy państwo i gospodarz to człony nierównorzędne, ponieważ wyraz państwo został doprecyzowany za pomocą członu gospodarz. Poprawny jest w związku z tym zapis rozłączny: państwo gospodarz
27.
To wyrażenie można także zapisać z wykorzystaniem zdania przydawkowego podrzędnego: państwo, które jest gospodarzem. Z inną sytuacją mamy do czynienia w przypadku państwa-miasta, które jest jednocześnie i państwem, i miastem – np. Watykan (człony równorzędne, stąd zapis z dywizem).
Nazwy miejscowości złożone z co najmniej dwóch członów, które są względem siebie:
- równorzędne – powstaływ wyniku połączenia co najmniej dwóch miejscowości:
× Tworzy się z dniem 1 października 2001 r. Akademię Techniczno-Humanistyczną w Bielsku Białej.
✓ Tworzy się z dniem 1 października 2001 r. Akademię Techniczno-Humanistyczną w Bielsku-Białej.
- nierównorzędne – powstały na skutek dodania członu identyfikującego:
× Miasto Jastrzębie Zdrój położone na obszarze województwa śląskiego pozbawia się statusu uzdrowiska.
✓ Miasto Jastrzębie-Zdrój położone na obszarze województwa śląskiego pozbawia się statusu uzdrowiska.
W nazwie Jastrzębie-Zdrój członem identyfikującym jest wyraz Zdrój, który wskazuje, że historycznie była to miejscowość uzdrowiskowa.
× Wyznacza się Naczelnika Urzędu Skarbowego Łódź – Śródmieście właściwego na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej do dokonywania czynności w zakresie dokonywania zapisów w ewidencji. ✅ Wyznacza się Naczelnika Urzędu Skarbowego Łódź-Śródmieście właściwego na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej do dokonywania czynności w zakresie dokonywania zapisów w ewidencji.
Człon Śródmieście w powyższym zdaniu wspólnie z nazwą miasta identyfikuje jednostkę administracyjną – dzielnicę Łodzi.
Nazwiska dwuczłonowe
× Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, w uznaniu słowa i czynu wielkiego pisarza, ustanawia rok 2019 Rokiem Gustawa Herlinga - Grudzińskiego.
✓ Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, w uznaniu słowa i czynu wielkiego pisarza, ustanawia rok 2019 Rokiem Gustawa Herlinga-Grudzińskiego.
Częstym błędem jest zapis nazwisk dwuczłonowych z półpauzą (–) albo z dywizem ze spacjami (jak w powyższym przykładzie). Poprawny jest wyłącznie zapis z dywizem bez spacji.
Wyrazy z członami niby- i quasi-
× Pomiarów można dokonywać przy pomocy detektora nibyszczytowego lub szczytowego.
✓ Pomiarów można dokonywać przy pomocy detektora niby-szczytowego lub szczytowego.
× Pomoc finansowa może mieć formę instrumentu finansowego, w tym inwestycji kapitałowych, quasi kapitałowych, środków finansowych przeznaczonych na zapewnienie inwestycji w zakresie finansowania ryzyka, pożyczek, gwarancji lub innych instrumentów opartych na podziale ryzyka.
✓ Pomoc finansowa może mieć formę instrumentu finansowego, w tym inwestycji kapitałowych, quasi-kapitałowych, środków finansowych przeznaczonych na zapewnienie inwestycji w zakresie finansowania ryzyka, pożyczek, gwarancji lub innych instrumentów opartych na podziale ryzyka.
Nazwy własne (wyrazy pisane wielką literą) z przedrostkami pół-, pseudo-, eks-, super- oraz partykułą nie
✓ Na cele reformy rolnej przeznaczone będą nieruchomości ziemskie będące własnością [...] nie-Polaków i obywateli polskich narodowości niemieckiej.
Wyrażenia, w których powtarza się część wyrazu złożonego
× Tymczasowe wsparcie restrukturyzacyjne może być także udzielane mikro, małemu lub średniemu przedsiębiorcy spełniającemu przesłanki określone w art. 141 ust. 1 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne.
✓ Tymczasowe wsparcie restrukturyzacyjne może być także udzielane mikro-, małemu lub średniemu przedsiębiorcy spełniającemu przesłanki określone w art. 141 ust. 1 ustawy z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne.
× Do zadań psychologa w zakładzie w ramach tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych prowadzonych bezpośrednio z wychowankami albo na ich rzecz należy w szczególności udzielanie wychowankom indywidualnej pomocy psychologicznej (porady psychologiczne, terapia krótko i długoterminowa).
✓ Do zadań psychologa w zakładzie w ramach tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych prowadzonych bezpośrednio z wychowankami albo na ich rzecz należy w szczególności udzielanie wychowankom indywidualnej pomocy psychologicznej (porady psychologiczne, terapia krótko- i długoterminowa).
Skrótowce z końcówkami fleksyjnymi lub przyrostkami
× Przedsiębiorstwo wykorzystuje Internet w kontaktach z administracją publiczną wcelu składaniawypełnionych formularzywformie elektronicznej, np. do ZUSu.
✓ Przedsiębiorstwo wykorzystuje Internet w kontaktach z administracją publiczną w celu składania wypełnionych formularzy w formie elektronicznej, np. do ZUS-u.
✓ NAPMA (NATO-wski [ale także: natowski] Program Obrony Powietrznej i Wczesnego Ostrzegania)
× Przymusowa praca w Wojskowych Górniczych Batalionach Pracy przez długie lata PRL’owskiej rzeczywistości stanowiła swoiste piętno, dla ówczesnej władzy była bowiem dowodem obywatelskiej nielojalności.
✓ Przymusowa praca w Wojskowych Górniczych Batalionach Pracy przez długie lata PRL-owskiej [ale także: peerelowskiej] rzeczywistości stanowiła swoiste piętno, dla ówczesnej władzy była bowiem dowodem obywatelskiej nielojalności.
Wyrazy zapożyczone
✓ Formuła GovTech polega na dialogu między administracją publiczną a innowatorami: przedsiębiorcami, start-upami, środowiskiem naukowym oraz samymi obywatelami.
✓ Nagroda za osiągnięcia w zakresie działalności naukowej może zostać przyznana za komercjalizację wyników działalności naukowej oraz know-how związanego z tymi wynikami.
Wyrazy złożone, w których występuje liczba zapisana cyframi
✓
UCHWAŁA
SENATU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
z dnia 23 maja 2021 r.
w 100-lecie III Powstania Śląskiego
× Wojewódzki inspektor przeprowadza graniczną kontrolę fitosanitarną roślin obejmującą pobieranie próbek do badań laboratoryjnych w sposób umożliwiający z 99 – procentowym prawdopodobieństwem wykrycie u badanych roślin stopnia porażenia przez organizm szkodliwy.
✓ Wojewódzki inspektor przeprowadza graniczną kontrolę fitosanitarną roślin obejmującą pobieranie próbek do badań laboratoryjnych w sposób umożliwiający z 99-procentowym prawdopodobieństwem wykrycie u badanych roślin stopnia porażenia przez organizm szkodliwy.
× Przepisy ustawy stosuje się do zakażeń i choroby zakaźnej wywołanej wirusem SARS–CoV–2, zwanej dalej „COVID–19”.
✓ Przepisy ustawy stosuje się do zakażeń i choroby zakaźnej wywołanej wirusem SARS-CoV-2, zwanej dalej „COVID-19”.
Numery telefonów i kody pocztowe
✓ Informacje dotyczące postępowania można uzyskać pod numerem telefonu 22-597-30-89, a w sprawie parametrów technicznych stacji – pod numerem telefonu 22-597-31-74.
✓ 00-108 Warszawa
Nazwy związków chemicznych
× O–acetyloheksahydro- kannabinol
✓ O-acetyloheksahydrokannabinol
✓ dietyloamid kwasu 1-cyklopropionylo-D-lizergowego
Znak podziału wyrazu na granicy wierszy
popularno-
naukowy
(bo: popularnonaukowy to wyraz pisany łącznie, gdyż składa się z członów nierównorzędnych)
ale:
celno-
-skarbowa
(bo: celno-skarbowa to wyraz pisany z łącznikiem, gdyż składa się z członów równorzędnych)
Jeżeli wyraz z łącznikiem jest dzielony w miejscu łącznika, należy na końcu wersu umieścić znak przeniesienia, a łącznik przenieść do kolejnego wersu (w praktyce znaki te nie różnią się między sobą).
27 E. Polański, M. Malinowski, O trudnościach w pisowni zestawień apozycyjnych, „Poradnik Językowy” 2013, z. 1, s. 89–90.